بهار معنوی و بهره های روحانی

در تمامی ادیان الهی، آیین ها و آدابی برای مومنین وضع شده است تا با تمسک و توسل بدان علاوه بر انجام وظیفه دینی و عبادت مرسوم و در پی توجه و تامل درکنه آن عمل افاضات غیبی و بهره های معنوی را دریافت نمایند و به هدف مشترک تمامی ادیان که ارتقای روحی مومنان (بلکه تمام ابنای بشر) است، دست یابند و در نهایت در قرب جوار دوست آرام گیرند.

حال از منظر عرفان اسلامی و عرفای حقه، انسان برای نیل به مقصود روحانی و کمال معنوی و سیر به سوی مبدأ و میعادگاه خویش ابزاری لازم دارد تا با استفاده از آن جان را که در غربت غربیه و چاه ظلمانی اسیر است رهایی بخشیده به سوی جانان طیران نماید. از این رو دین مبین اسلام که بر پایه توحید بنا نهاده شده و یگانه هستی بخش را بی هیچ آلایشی می نمایاند، دستوراتی برای تکامل روحی ابناء بشر عرضه داشته تا عام و خاص از آن مستفیض شده و با تمسک به آن از معنویت نهفته در باطن عالم و مبدأ فیاض بهره مند شوند، دستوراتی که با انجام آنها روح و جسم آدمی تطهیر می شود و جان انسان متوجه غیب مکنون می گردد و مرغ جان در قفس تن بال و پری می گشاید و یاد وطن حقیقی خویش می نماید، شاید که این زندان بشکند و به آسمان قرب الهی طیران نماید.

یکی از این اعمال برای تهذیب نفس، روزه است که حق تعالی آن را برای مسلمان وضع نموده تا با تقلیل غذای جسم، متوجه و مشتاق غذای روح گردند و آن را بطلبند و طعم خوش آن را بچشند، چنانچه مولوی در مثنوی شریف دعوت می کند انسان ها را تا چند روزی را امتحان کنند در صیام.

این دهان بستی دهانی باز شد

که خورنده لقمه های راز شد

چند خوردی چرب و شیرین از طعام

امتحان کن چند روزی در صیام

آدمی با روزه گرفتن و تقلیل خوردن و آشامیدن مشتاق این لذایذ روحانی و ملکوتی می گردد و جان وی از این غذاها که به تعبیر عرفانی مائده های آسمانی نامیده می شود، استفاده می کند تا جان خود را فربه سازد.

روزه باعث می گردد اندکی از قوای جسمی تحلیل رفته و در نتیجه منهیات نفسانی کاسته می گردد و در اثر این امر قدرت روحی افزون می شود و توجه به غیب و غیب آفرین بیشتر و عمیق تر می گردد و شاید یک معنی اسارت شیطان در این ماه همین مفهوم باشد. از این رو در روایات اسلامی رمضان را سید ماه ها و بهار مومنان تعبیر فرموده اند.

قاضی سعید قمی در این باره می نویسد: «روزه هوای نفس را نابود می سازد و آتش شهوت طبیعت را خاموش می نماید و آینه دل را صفا می دهد و اعضا و جوارح را پاک می کند و ظاهر و باطن را آباد می دارد و آدمی را به شکر نعمت های الهی رهبری می کند و احسان به تهیدستان را می آموزد و تضرع و زاری و خشوع را می افزاید و ریسمان التجاء به خدا را استوار می دارد و اهتمام به دنیا را اندک می سازد و گناهان را سبک می کند و حسنات را دوچندان می نماید.»۱

اما برای داخل شدن در عبادات و امور مهم دینی، شارع مقدس مقدماتی را وضع نموده که بعضا استحبابی و در برخی موارد واجب است، مثلا برای داخل شدن در نماز برخی مقدمات آن یعنی وضو واجب است و برخی دیگر استحباب دارد، این امر برای آن است که وقتی شخص می خواهد به عبادت بپردازد باید با فکری آرام و بدون دغدغه و فارغ از امور دنیوی باشد و انجام مقدمات سبب می گردد تا ذهن و روح با پالایش خویش و توجه به آن امر معنوی آمادگی دخول در عبادت را داشته باشد؛ در ماه مبارک رمضان نیز برای این که شخص آمادگی لازم را چه از جنبه جسمی و چه از لحاظ روحی داشته باشد، مقدماتی وضع شده که به تعبیری از آن پیشواز یا استقبال از ماه مبارک گفته می شود. این اعمال که در کتب روایی مشروحا ذکر شده و اعم از روزه مستحبی و نماز و قرائت ادعیه وارده است باعث می گردد تا توجه انسان بیش از پیش به جنبه های معنوی رمضان و مبانی و معانی الهی گونه آن جلب شود و تا حدودی شأن این ماه ادراک گردد.

ماه رمضان به تصریح قرآن ماهی است که نزول کلام الهی در آن صورت گرفته و معجزه جاوید برای بشر (که در آن به لوح و قلم سوگند یاد شده و ارزش علم و دانش بر همه چیز برتری یافته است) از سینه بی کینه محمدی(ص) تجلی نموده است. در این ماه خداوند تفضلی بر مومنان فرموده و ایشان را به ضیافتی روحانی طلبیده تا از این خوان گسترده به قدر تشنگی و گرسنگی خویش برگیرند و توشه ای بچینند و از این باغ گل برگی برگیرند و قرآن نازل شده در این ایام شفا و رحمتی است بر مومنین (هو شفاء و رحمه للمومنین) و سیراب کننده تشنگان دریای وصال حضرت دوست و نیز در این ماه است شب قدر که افضل شب هاست و در این شب است که نه انسان به آسمان می رود، بلکه گویی آسمانیان به سوی زمینیان می آیند و به فرموده قرآن روح القدس و فرشتگان الهی بر زمین فرود می آیند (تنزل الملائکه و الروح فیها باذن ربهم من کل امر) و زمینیان را آسمانی می کنند و ناسوتیان را ملکوتی و به قول حافظ:

ساکنان حرم ستر و عفاف ملکوت

با من خاک نشین باده مستانه زدند

پا نوشت:

۱ ـ اسرار عبادت و حقیقت نماز، قاضی سعید قمی، ترجمه علی زمانی قمشه ای، آیت اشراق، ۱۳۸۷.

امیر هاشم پور