تقوای دل، عامل تندرستی
آگاه باشید که فقر نوعی بلا است و سخت تر از تنگدستی بیماری تن و سخت تر از بیماری تن بیماری قلب است . آگاه باشید که همانا عامل تندرستی تقوای دل است.(نهج البلاغه/ ترجمه دشتی/حکمت ۳۸۸)حضرت امیرالمومنین در این حکمت گهربار به رابطه و ارتباط متقابل جسم و روح اشاره داشته و عامل سلامت جسم و تن را دل متقی دانسته اند. از این رو راز سلامتی و تندرستی انسان را می توان در تقوا دانست. در ابتدا نیاز است مراد از تندرستی را دریافته و به معنای صحیح آن پی ببریم.
معنای تندرستی
معنای تندرستی این است که دستگاه خلقت انسان، و حسهای او کامل، عقلش پای بر جا، و زبانش برای گفتار آزاد باشد، خدا در این باره فرموده: «ما آدمیزادگان را گرامی داشتیم، در خشکی و دریا روان ساختیم، از خوراکهای پاکیزه و گوارا نصیبشان کردیم، و بر بسیاری از مخلوقات خود برتری فراوان دادیم.» (اسراء: ۷۰). خدای عز و جل خبر داده که نژاد آدم را بر سایر مخلوقات از چارپایان، درندگان، جانوران آبی، پرندگان و خلاصه هر جنبنده ای محسوس، به نیروی تشخیص عقل و به قدرت بیان، امتیاز و فضیلت داده، چنان که در آیه دیگر فرموده: «ما انسان را در بهترین قوام آفریدیم.» (تین: ۴) پس نخستین نعمت خدا بر انسان سلامت عقل و برتری از بسیاری موجودات دیگر به عقل کامل و بیان روشن است. از این رو خداوند انسان را به پیروی اوامر و اطاعت خود دعوت کرده که به او خلقت مستقیم، نطق کامل و قدرت تشخیص داده، پس از آنکه نیروی انجام تکلیف عطا کرده، فرموده: «هر چه توانید از خدا پروا کنید، و بشنوید و اطاعت نمائید.» (تغابن: ۱۶). (تحف العقول/ترجمه جنتی/متن ۷۵۱ ) اما رابطه تقوا و تندرستی به چه صورت است؟
معنای تقوا
در ابتدا نیاز است به تعریف مختصری از تقوا، معنا و مفهوم آن بپردازیم. تقوا از ماده «وقی»می باشد که به معنای حف صیانت و نگهداری است. راغب در کتاب مفردات قرآن می گوید: وقایه عبارت است از محافظت چیزی از هرچه به او زیان می رساند و تقوا یعنی نفس را محافظت کردن از آنچه درباره آن بیم می رود .تقوا در عرف شرع نگهداری نفس از آنچه انسان را به گناه می کشاند می باشد. (مفردات قرآن /ص ۵۳۱).از این رو تقوی عبارتست از صیانت تکاملی ذات. این مطلب برای همه ثابت شده است که ابعاد شخصیت درونی انسان در مجرای تحول و دگرگونی قرار می گیرد و با نظر دقیق در استعداد انعطاف پذیری انسان معلوم می شود همانگونه که انعطاف می تواند آدمی را از امتیازات والای روحی ملکوتی به مراحل پست حیوانی تنزل بدهد، همین استعداد می تواند وی را به عالی ترین مراحل ممکن از رشد و کمال نائل بسازد.تقوی که عبارتست از صیانت تکاملی ذات، جلوگیری شدید از برخورداری ازاستعداد انعطاف به طرف پلیدی ها و خودکامگی ها و به فعلیت رساندن استعداد اعتلای ذات در مسیر حیات معقول رو به جاذبه کمال مطلق. اگر کسی به این نوع صیانت ذات توفیق نیابد،اولین چیزی را که از دست خواهد داد هویت شخصیتی خویش است.( شرح نهج البلاغه/ علامه جعفری ) امام صادق علیه السلام فرمودند: و امّا تقوا، و آن، عبارت است از حذر کردن از چیزهایی که موجب سَخط و غضب الهی باشد، با آن که کثرت عبادت و طاعت در معنی تقوا مأخوذ است. و اخبار در این باب، زیاده از حدّ و حصر است و آیه «إِنَّ أَکْرَمَکُمْ عِنْدَ ا… أَتْقاکُمْ»؛ یعنی: «گرامی ترینِ شما در پیش خدای تعالی، آن کسی است که تقوای او زیاده باشد»، دلیلی واضح است بر رفعت شأن تقوا. (منهج الیقین (شرح نامه امام صادق علیه السلام به شیعیان )/ ۵۹ ) .
رابطه میان تقوا و تندرستی
از معنایی که برای تقوا ارائه شد تا حدودی می توان حقیقت آن را از نظر اسلام در نظر گرفت . به یک معنا تقوا را اینگونه می توان شرح داد که انسان برای بقای خویش و رسیدن به حقیقت انسانیت اش نیاز به گذر از مراحل و مراتبی دارد، به زبان ساده انسان دراین دنیا در حال مبارزه و جنگ و جدال با امور ضد و نقیض حاکم براین عالم است چرا که این دنیا، دنیای اضداد است و آدمی اسیر این تناقضات اما برای رسیدن به غایت خویش باید خود را در برابر این تناقضات حفظ و نگهداری کند. ( سیری در نهج البلاغه/ مطهری ) با توجه به مطالب ذکر شده می توان گفت تقوا محدود به امور اخروی انسان نبوده بلکه امور دنیوی او را نیز در بر می گیرد. روح انسان برای به دست آوردن کمالات لاجرم باید سلامت جسم را نیز به همراه داشته و از جسم خویش در این راه صیانت کند بنابراین در مسیر کمال و تحقق تقوای دل تندرستی انسان نیز مورد توجه قرار می گیرد از این روست که حضرت علی علیه السلام می فرمایند عامل تندرستی تقوای دل است.
نقش تقوا در زندگی انسان
تقوا همچون واکسن ضد بیماری، فرد و جامعه را از گرفتاری به انواع امراض اخلاقی و اجتماعی نگه می دارد و اقشار مردم را از بدبختی های خانمان سوز که امروز جامعه جهانی و بین المللی به سختی گرفتار آن شده اند نجات می دهد.تقوا نه تنها به اصلاح نفس و سیرت انسانی و امور معنوی کمک می کند، بلکه در امور مادی و بهداشتی و حفظ حقوق مردم نیز نقش آفرین است. قرآن کریم در اشاره به این حقیقت می فرماید: «اگر مردمان شهر و دیار، همه اهل ایمان و تقوا بودند، ما، درهای برکات آسمان و زمین را روی آنان می گشودیم». (اعراف/۹۶) آری، اگر توده مردم اهل تقوا باشند، آبروی مردم مصون می ماند، تلاش و تولید و پیشرفت مضاعف می شود، روح اخوت و محبت که عامل همبستگی و پیوستگی و پیشرفت است همیشه زنده می ماند و دشمنان و بدخواهان، از درون و برون مرز نمی توانند به ما آسیبی برسانند.
