پرهیز از منّت گذاری

یکی ازویژگی های مهم و برجسته مدیران از نگاه اسلام، خدمتگزاری بدون منت گذاری است. منّت گذاری یعنی اظهار و ادعای نعمت بخشی، یعنی بازگو کردن احسان و نیکی ای که انجام شده. خداوند متعال در قرآن کریم، اهل ایمان را از منت گذاری بر حذر داشته، می فرماید: یا ایها الذین آمنوا لاتبطلوا صدقاتکم بالمنّ و الاذی کالذی ینفق ماله رئاء الناس و لایومن بالله و الیوم الاخر؛ای کسانی که ایمان آورده اید، صدقه های خود را با منّت و آزار باطل نکنید، همانند کسی که مالش را برای نشان دادن به مردم انفاق می کند و به خدا و روز رستاخیز ایمان ندارد(بقره/۲۶۴). در روایات نیز، منّت گذاری به شدت تقبیح شده است.

از امیرالمومنین(ع) روایت شده: یا اهل المعروف و الاحسان لاتمنوا باحسانکم فان الاحسان و المعروف یبطله قبح الامتنان؛ ای نیکوکاران و احسان کنندگان، به سبب احسانی که کرده اید منّت نگذارید، زیرا منّت گذاردن احسان و نیکی شما را از بین می برد(غررالحکم)، نیز فرمودند: هیچ بدی زشت تر از منّت گذاردن نیست(همان). در بیان دیگری فرمودند: کمال و تمامیت نیکوکاری به این است که در آن منّت نباشد(همان). در تربیت توحیدی و فرهنگ ناب اهل بیت(ع) نه تنها منّت گذاری امری مذموم و قبیح است، بلکه به محسنان و منعمان سفارش شده تا سائلان و نیازمندان را باب رحمت الهی بر خود بدانند و از این منظر آنان را ولی نعمت خود بشمارند و خود را مرهون لطف آنان بدانند، زیرا آنان با مراجعه به این افراد سبب شده اند تا بر احسان و نیکی و مانند آن توفیق یابند. شرع مقدس اسلام تاکید فراوانی نسبت به احسان و نیکی به دیگران نموده است و این عمل آثار بسیار زیادی در جامعه باقی می گذارد. قویترین عامل برای جذب به سوی هر مکتب و آیین، همانا احسان به انسانهاست به حدی که گفته شده است: الانسان عبید الاحسان، اما احسان و نیکوکاری آن زمان دارای اثرات مثبت است که منتی را در پی نداشته باشد.

به رخ کشیدن عملی که انجام شده و احسانی که از ما به فردی رسیده یا خدمتی که در حق کسی صورت گرفته، موجب تحقیر آن فرد و خجل و شرمنده شدن او می شود و از این رهگذر، او را آزرده خاطر می سازد و موجب اذیت روحی اش می شود. نتیجه عمل خیر و خدمت و احسان ما، با این عمل ناپسند (منت گذاری) از بین می رود و نه تنها به آن پاداشی داده نمی شود، بلکه چون موجب اذیت فرد شده ایم، گرفتار معصیت نیز شده ایم؛ همچنانکه امیرالمومنین(ع) می فرمایند: گناه صدقه دادنِ منت گذار، بر پاداش او می چربد(غررالحکم). حضرت علی(ع) در عهدنامه معروف خود به مالک اشتر، خدمت به مردم را خواست خداوند و وسیله آزمایش او معرفی نموده و برای آنکه کارگزاران و مسئولان حکومت، در به انجام رساندن وظیفه خود و ادای امانت، موفق و سربلند شوند، آنها را از اموری که انجام دادن آنها موجب هلاکت کارگزار و نابودی حکومت می گردد، نهی فرموده است.

از جمله این امور منّت گذاردن است. حضرت در این خصوص می فرمایند: ایاک و المنّ علی رعیتک باحسانک… فان المنّ یبطل الاحسان؛ مبادا با خدمت هایی که انجام داده ای بر مردم منّت گذاری… به درستی که منّت نهادن، پاداش نیکوکاری را از بین می برد. بدیهی است، مدیران، مسئولان و کارکنان ادارات مختلف که به طور مستقیم با مردم در ارتباط هستند و به آنها خدمت رسانی می کنند، بیشتر در معرض این آسیب قرار دارند. مدیران و کارکنان، وظیفه دارند در حیطه مسئولیت خود و در ساعات اداری نسبت به رفع مشکلات ارباب رجوع، اقدام نمایند و از منت گذاردن به آنها خودداری کنند. متاسفانه بعضا مشاهده می شود که در ادارات و نهادها و سازمانهای مختلف، برخی از مدیران یا کارکنان، یا به دنبال حل مشکلات مردم نیستند و بدون دلیل امروز و فردا می کنند یا اگر مطابق وظیفه خود نسبت به رفع مشکلات ارباب رجوع، اقدام می کنند دائما منّت گذارده و به اصطلاح به رخ آنها می کشند. امید است تمام مدیران و کارکنان ادارات مختلف با الگوگیری از رفتار ائمه معصومین(ع)، خدمت شایسته خود را به گناه منت گذاری آلوده نسازند.