عمل مطلوب
«یا اَیها النّاسُ اِنّا خَلَقناکم مِن ذَکَرٍ و انثی و جَعَلناکُم شُعُوباً و قَبائِلَ لِتَعارَفُوا اِنَّ اکرَمَکُم عِندَاللّهِ اَتقاکُم…؛ هان ای مردم! همانا شما را از یک مرد و یک زن آفریده ایم و شما را به هیأت اقوام و قبایلی درآوردیم، تا با یکدیگر انس و آشنایی یابید، بی گمان ،گرامی ترین شما در نزد خداوند پرهیزکارترین شماست».(سوره حجرات، آیه ۱۳)در کتاب«مبادی اخلاق در قرآن» آمده است: شناسنامه طبیعی هر انسانی با آفرینش او خلق شده، تا یکدیگر را شناسایی کنند.امّا اخلاق،شناسنامه حقیقی است که هم در دنیا و هم در قبر، در برزخ و قیامت کبری ما را همراهی می کند؛ لذا حضرت علی(ع) می فرماید: «لا قرین کحسن الخلق»، قرین و همنشینی، مانند حسن خلق در دنیا و آخرت نیست.
نقطه عطف سفارش حضرت علی(ع) زهد پیشگی و تقواست: توجه داشته باش پسرم!… که بدون تردید، محبوب ترین قسمت از وصایای من که باید بدان تمسّک جویی[تقوا] همان پرهیزکاری است. لکن رهاورد تقوا؛ پذیرش از سوی محبوب است. « قالَ اِنَّما یتَقَبَّلُ اللّهُ مِن المُتّقین؛ گفت خداوند تنها از پرهیزکاران می پذیرد». (سوره مائده، آیه۲۷) از دیدگاه اسلام رابطه ایمان و تقوا، رابطه علّی و معلولی است. در واقع ایمان مانند چشمه ای از قلب می جوشد و به سوی اعضا و جوارح جریان پیدا می کند و به صورت اعمال حسنه و صالحه ظاهر می گردد، لکن در فلسفه اخلاق اسلامی، اساسی ترین منشأ ارزش کار، نیت می باشد. پیامبر اکرم(ص) فرموده اند: «اِنّما الاعمالُ بِالنیاتِ و لِکُلِّ امرِءٍ مانَوی»۵ محققاً(ارزش) کارها به نیتهاست و فقط برای انسان، آنچه نیت کرده است می ماند. برای اینکه فعلی بتواند انسان را به کمال و سعادت ابدی برساند و به قرب الهی نزدیک نماید، باید نیت و انگیزه آن دارای ارزش اخلاقی باشد، بنابراین حسن فعلی به تنهایی کافی نیست؛ بلکه همراه آن باید حسن فاعلی باشد، یا حتی می توان گفت؛ حسن فعلی بدون حسن فاعلی زمانی خود را رسوا می کند که نیت آن فعل، رضای محبوب نبوده باشد.
تأثیری که نیت بر کار دارد و کار به واسطه نیت، انسان را به تکامل و تعالی نفس و به سعادت ابدی می رساند یک رابطه طبیعی و تکوینی است نه قراردادی. از آنجایی که در میان جوانان مسأله پاکی و صفا و صداقت مطرح است، ایشان در اندرون وجدان خود، تنها یک چیز را می شناسند و آن راستی و درستی و ندای فضیلت است و با همین ویژگی، می خواهند اجتماع را به پاکی و صفا برسانند.
زمانی که مربیان الهی در زمان مشرکان قیام می کردند و مردم را به آئین حق می خواندند جوانان اولین قشر لبیک گویان بودند؛ زیرا ایشان سخنان پیامبران را موافق الهام فطری و نیت سالم خود می یافتند. به عنوان نمونه زمانی که حضرت موسی(ع) به امر الهی قیام کرد و مردم را به آئین حق دعوت کرد، جز جمعی از جوانان آن قوم، کسی به وی ایمان نیاورد «فَما امَنَ لِمُوسی اِلاّ ذُریه مِن قَومِه عَلی خَوفٍ مِن فِرعَونَ »(سوره یونس، آیه ۸۳) امیرمؤمنان علی(ع) با دقت نظر جوانان را شناسایی نموده، می فرماید:«یا بُنَّی(پسرم)! آنگونه که پدری مهربان نیکی ها را برای فرزندش می پسندد من نیز بر آن شدم تو را با خوبیها تربیت کنم، زیرا در آغاز زندگی قرار داری، تازه به روزگار روی آوردی، نیتی سالم و روحی با صفا داری، پس در آغاز تربیت تصمیم گرفتم ».کلمه بنی که از آن مهربانی و دلسوزی و عطوفت اراده می شود،در قرآن مجید شش بار تکرار شده است. «قال یا بُنَّی لا تَقصُص رؤیاکَ علی اِخوَتِکَ ».(سوره یوسف، آیه ۵) از قول حضرت یعقوب است که گفت: ای پسر کوچکم! خوابت را برای برادرانت حکایت مکن… .
در سوره لقمان است که وی حکیمانه به فرزندش با بیان یابُنَّی، درس اخلاق در گفتار و رفتار می آموزد.و دگر بار آن زمانی است که پدری دلسوز، فرزانه و حکیم حضرت ابراهیم(ع) فرزندش را(حضرت اسماعیل) که رشد نموده و به سن جوانی رسیده، مخاطب قرار می دهد: ای فرزندم! نور دیده ام!… من در خواب دیده ام که تو را سرمی برم،نظرت چیست؟ فرزند می گوید: پدر جان! آنچه فرمانت داده اند انجام بده که بزودی مرا به خواست خداوند از شکیبایان خواهی یافت. «… یا بُنَّی اِنّی اَری فی المَنام اَنّی اَذبَحُکَ فَانظُر ما ذا تَری…؛ (سوره صافات،آیه ۱۰۲) انجام عمل با نیت رضایتمندی غیر، انسان را به خود پنداری می رساند، بنابراین شرط جدا نشدنی نیت و انگیزه، اخلاص می باشد. در آیات قرآن مجید و روایات معصومین(ع) به کمتر چیزی به اندازه اخلاص نیت اهمیت داده شده است.هم ردیف کلمه نیت کلماتی همچون: قصد، وجه … می باشد. امیرمؤمنان(ع) رابطه نیت سالم با روزگار را اینگونه بیان می فرمایند: پسرم!… پس در آغاز تربیت تصمیم گرفتم تا کتاب خدای توانا و بزرگ را همراه با تفسیر آیات به تو بیاموزم، شریعت اسلام و احکام آن از حلال و حرام را به تو تعلیم دهم و به چیز دیگری نپردازم. اما از آن ترسیدم که مبادا رأی و هوایی که مردم را دچار اختلاف کرد و کار را بر آنان شبهه ناک ساخت به تو هجوم آورد گرچه آگاه کردن تو را نسبت به این امور خوش نداشتم، اما آگاه شدن و استوار ماندنت را ترجیح دادم، تا تسلیم هلاکت های اجتماعی نگردی و امیدوارم خداوند تو را در رستگاری پیروز گرداند و به راه راست هدایت فرماید… بدان پسرم! هیچ کس چون رسول خدا(ص) از خدا آگاهی نداده است، رهبری او را پذیرا باش و برای رستگاری، راهنمایی او را بپذیر بار دیگر شاهد آن هستیم که سخنان حضرت حضرت علی(ع) با کلام وحی رابطه ای بسیار نزدیک دارند.
خداوند در قرآن مجید، مسیر رسیدن به یک حیات معنوی را با نیت سالم و عمل مطلوب به انسان می آموزد و از طرفی دانشمندان، برای حیات انسان تقسیماتی بیان نموده اند: حیات نباتی،حیات حیوانی و حیات معنوی؛در حیات معنوی است که انسان، باید با اختیار و سعی و تلاش، خود را به سعادت ابدی برساند و آن حاصل نمی گردد،مگر با گوش جان سپردن به فرامین الهی و رهبری پیامبر اکرم(ص) که راه حق و صراط مستقیم است «یا اَیهَا الّذین َ امَنُوا استَجیبُوا لِلّهِ و لِلرَّسولِ اذا دَعاکُم لِما یحییکُم ؛ ای مؤمنان! به ندای خداوند و پیامبر که شما را به پیامی حیات بخش(حیات معنوی) می خوانند لبیک بگویید ». (سوره انفال، آیه ۲۴)
