آثار صله رحم در خوشبختی خانواده

حضرت ابراهیم(ع) در مهمان نوازی نمونه بود. قبل از آمدن مهمان لب به غذا نمی زد. یک شبانه روز برای او مهمان نیامد، بیرون رفت تا مهمانی پیدا نماید در راه پیرمرد بت پرستی را دید با خود گفت: اگر با ایمان بود مهمانم می شد. پیرمرد از او گذشت. جبرئیل آمد وگفت: خدا سلام رساند و فرمود: این پیر مرد هفتاد سال بت پرست بود یک روز از رزق او کم نگذاشتم. اما یک روز روزی او را به تو حواله کردم، به تهمت بیگانگی، طعام از او بازداشتی. ابراهیم(ع) به دنبال پیرمرد رفت و جریان را به او اطلاع داد. پیرمرد گفت: نافرمانی کردن چنین خداوندی به دور از جوانمردی است و دین آن حضرت را پذیرفت.

پیغمبر (ص) فرمود: چون خدا مردمی را دوست دارد به آن ها هدیه ای دهد، گفتند آن چه باشد؟ فرمود: مهمان که روزی خود آورد و گناهان خاندان را برد.
آداب معاشرت در قرآن

«یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لا تَدْخُلُوا بُیُوتَ النَّبِیِّ إِلاَّ أَنْ یُؤْذَنَ لَکُمْ إِلی طَعامٍ غَیْرَ ناظِرِینَ إِناهُ وَ لکِنْ إِذا دُعِیتُمْ فَادْخُلُوا فَإِذا طَعِمْتُمْ فَانْتَشِرُوا وَ لا مُسْتَأْنِسِینَ لِحَدِیثٍ إِنَّ ذلِکُمْ کانَ یُؤْذِی النَّبِیَّ فَیَسْتَحْیِی مِنْکُمْ وَ اللَّهُ لا یَسْتَحْیِی مِنَ الْحَقِّ… » (احزاب،۵۳)

ای کسانی که ایمان آوردید! به خانه های پیغمبر در نیایید، مگر آنکه شما را به طعامی دعوت کنند، به شرطی که به انتظار طعام زودتر نروید، بلکه وقتی شما را خواندند، داخل شوید، و چون طعام خوردید، متفرق گردید، و آن جا را محل انس و گفتگو مکنید، که این، پیغمبر را ناراحت می کند، او از شما خجالت می کشد، ولی خدا از بیان حق خجالت نمی کشد.

روی سخن در این آیه به مؤمنان است به خصوص آنچه مربوط به آداب معاشرت با پیامبر(ص) و خانواده نبوت بوده است ضمن جمله های کوتاه و گویا و صریح بیان می کند.

نخست می گوید: «ای کسانی که ایمان آورده اید! هرگز در اطاق های پیامبر سر زده داخل نشوید، مگر اینکه برای صرف غذا به شما اجازه داده شود، آنهم مشروط به اینکه به موقع وارد شوید، نه اینکه از مدتی قبل بیائید و در انتظار وقت غذا بنشینید» (یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لا تَدْخُلُوا بُیُوتَ النَّبِیِّ إِلَّا أَنْ یُؤْذَنَ لَکُمْ إِلی طَعامٍ غَیْرَ ناظِرِینَ إِناهُ) و به این ترتیب یکی از آداب مهم معاشرت را در آن محیطی که این آداب کمتر رعایت می شد بیان می کند، گر چه سخن درباره خانه پیامبر (ص) است، ولی مسلما این حکم اختصاص به او ندارد، در هیچ مورد بدون اجازه نباید وارد خانه کسی شد (چنان که در سوره نور آیه ۲۷ نیز آمده است) حتی در حالات پیامبر(ص) می خوانیم که وقتی می خواست وارد خانه دخترش فاطمه(ع) شود بیرون در می ایستاد و اجازه می گرفت، و یک روز «جابر بن عبد اللَّه» با او بود پس از آنکه برای خود اجازه گرفت برای «جابر» نیز اجازه گرفت! ) کافی، ج ۵،ص ۵۲۸.)

بعلاوه به هنگامی که دعوت به طعام میشوند باید وقت شناس باشند و مزاحمت بیموقع برای صاحبخانه فراهم نکنند.

سپس به دومین حکم پرداخته می گوید: «ولی هنگامی که دعوت شدید وارد شوید، و هنگامی که غذا خوردید پراکنده شوید» (وَ لکِنْ إِذا دُعِیتُمْ فَادْخُلُوا فَإِذا طَعِمْتُمْ فَانْتَشِرُوا)

این حکم در حقیقت تاکید و تکمیلی بر حکم گذشته است، نه بی موقع به خانه ای که دعوت شده اید وارد شوید، و نه اجابت دعوت را نادیده بگیرید، و نه پس از صرف غذا برای مدتی طولانی درنگ کنید. (تفسیر نمونه، ج۱۷، ص۴۰۰)

بدیهی است تخلف از این امور موجب زحمت و دردسر برای میزبان است و با اصول اخلاقی سازگار نیست.

در سومین حکم می فرماید: «پس از صرف غذا مجلس انس و گفتگو در خانه پیامبر (و هیچ میزبان دیگری) تشکیل ندهید» (و لا مستانسین لحدیث).

البته ممکن است میزبان خواهان چنین مجلس انسی باشد در این صورت مستثناست، سخن از جایی است که تنها دعوت به صرف غذا شده، نه تشکیل مجلس انس، در چنین جایی باید پس از صرف غذا مجلس را ترک گفت، به خصوص اینکه خانه خانه ای همچون بیت پیامبر(ص) باشد که کانون انجام بزرگ ترین رسالت های الهی است و باید امور مزاحم، وقت او را اشغال نکند.

سپس علت این حکم را چنین بیان می کند: «این کار پیامبر را آزار میداد، اما او از شما شرم می کرد، ولی خداوند از بیان حق شرم نمی کند و ابا ندارد» (إِنَّ ذلِکُمْ کانَ یُؤْذِی النَّبِیَّ فَیَسْتَحْیِی مِنْکُمْ وَ اللَّهُ لا یَسْتَحْیِی مِنَ الْحَقّ).

البته پیامبر خدا نیز از بیان حق در مواردی که جنبه شخصی و خصوصی نداشت هیچ ابا نمی کرد ولی بیان حق اشخاص از ناحیه خودشان زیبا نیست اما از ناحیه کسان دیگر جالب و زیباست، و مورد آیه نیز از این قبیل است، اصول اخلاقی ایجاب می کرد پیامبر(ص) به دفاع از خود نپردازد، بلکه خداوند به دفاع از او پردازد.(تفسیر نمونه، ج۱۷، ص۴۰۱)
شرایط مهمانی دادن در خانواده اسلامی

بعضی از والدین فرزندان خود را بدون دعوت به مهمانی می برند از میزبان هم توقع احترام دارند. در صورتی که در سفارش های پیغمبر است(ص) که ای علی هشت کس اگر اهانت شوند جز خود را ملامت نکنند: آنکه بر سر خوانی رود که دعوت نشده و آنکه فرمانفرمائی کند بر میزبان صاحب خانه. (ترجمه جلد شانزدهم بحارالانوار، ج۲، ص۲۹۱)

بعضی از خانواده ها در تهیه غذا چنان خود را به زحمت انداخته دیگر طاقت مهمانی دادن و یا رفتن به مهمانی برای دفعات بعدی را نخواهند داشت و کار به جایی خواهد رسید که از مهمانی دادن متنفر شوند. در صورتی که امام ششم فرمود: اگر برادرت خود به نزد تو آمد هر چه داری برایش بیاور و اگرش دعوت کردی خوب پذیرایش شو. در این مورد ایشان در جای دیگر فرمود: اگر کسی هزار درهم برای خوراکی هزینه نهد و مؤمنی از آن بخورد اسراف نباشد. شخصی علی بن ابی طالب(ع) را به مهمانی خواند، حضرت فرمود: به شرط آنکه سه چیز را تضمین بدهی، گفت: آن سه چیز کدامند یا امیرالمؤمنین؟ فرمود: اینکه از بیرون چیزی برای ما نیاوری و چیزی را که در خانه است از من مضایقه نکنی و به خانواده ات اجحاف نکنی، گفت: پذیرفتم، حضرت دعوت او را اجابت نمود. (خصال، ج۱، ص ۲۷۵)

بعضی از خانواده ها برای به رخ کشیدن وسایل خانه به مهمان، مهمانی برپا می کنند در صورتی که پیغمبر(ص) فرمود: هر که برای خودنمائی و شهرت اطعام کند خدا از صدید دوزخ به او بخوراند و آن خوراک را در شکمش آتش سازد تا دادگری مردم در روز قیامت به پایان برسد. بعضی از خانواده ها نیز ملاحظه صاحب خانه را نمی کنند تا یک هفته خود را به صاحب خانه تحمیل کرده که با این کار برای آن ها مزاحمت ایجاد خواهد شد. در حالی که مهمانی تا سه روز است. پیامبر(ص) فرمود: پذیرایی از مهمان تا سه روز حق اوست، زائد بر آن در حکم صدقه ایست که میزبان به او می دهد آنگاه فرمود: چندان نزد میزبان نمانید که وی را گناه کار سازید. گفتند: چگونه؟ گفت: چندان مقام کنی که هزینه مهمانی نداشته باشد… (خصال،ج۱، ص ۱۱۸)

یا اینکه به وسواس دچار خواهد شد که به جای دید و بازدید و با خبری از حال هم، خود را به تکلف اندازد. در صورتی که با این روحیه فرسنگ ها از مهمانی اسلامی به دور است. امام ششم(ع) فرمود: مؤمن رو در بایستی از برادرش ندارد، ندانم کدام عجیب تر است: آنکه نزد برادر رود و او را به رنج پذیرائی وادارد یا اینکه خود به خود به رنج افتد برای پذیرائی برادرش. (ترجمه جلد شانزدهم بحارالانوار، ج۲، ص۲۹۲)

گاهی اوقات بعضی از خانواده ها چنان خود را از دیگری بالا دانسته که اگر میزبان در حد وسع خود غذایی مقابل آن ها بگذارد پشت سر میزبان شروع به بدگویی کرده که او به ما احترام نگذاشته است. در حالی که چنین نیست. رسول خدا(ص) فرمود: همین گناه برای آدمی بس که کم شمارد آنچه نزد برادرانش گزارد، و همین گناه برای مهمانان بس که آنچه برادرشان نزدشان نهد کم شمارند. حتی ارزش مهمانی به قدری مهم است که امام رضا(ع) فرمود: که صله کنید ارحامی را که از شما بریده اند. (ترجمه جلد شانزدهم بحارالانوار، ج۲، ص۲۹۳)

تمام حقوقی که برای مهمان در نظر گرفته شده است همه برای انتشار مهربانی و عطوفت بین خانواده ها است.امام ششم(ع) که فرمود: از آبروداری است نزد برادر که چون در سفره با او همخور شود پیش از او از خوردن دست بردارد، و فرمود: چون برادرت بر تو وارد شد به او مگو امروز چیزی خوردی ولی آنچه داری نزد او بیاور زیرا به راستی سخاوتمند کامل کسی است که آنچه دارد در بخشش گزارد. و این در زندگانی پیامبر(ص) هویداست چون پیامبر(ص) با مردمی می خورد اول کس بود که با آن ها دست به طعام می برد و آخر کسی که دست می کشید تا همه بخورند. رسول خدا فرمود صاحب خانه اول مهمانان بنوشد و آخر همه وضو سازد. رسول خدا(ص) فرمود: حق مهمانست که او را بدرقه کنی در سرایت تا دم در. هم چنین ایشان در جای دیگر فرمود: حق مهمانست که برایش خلال آماده کنند.
پاداش مهمانی

بعضی از خانواده ها از پاداش مهمانی غافلند. پیغمبر(ص) فرمود: هر کس به برادرش شیرینی خوراند خدا تلخی مرگ را از کامش ببرد و امام صادق(ع) فرمود: هر که گرسنه ای را سیر کند خدا برایش در بهشت جوئی روان سازد.

پیغمبر(ص) گذر کرد به گوری که کنده می شد و آنکه می کندش خسته و مانده شده بود و آن حضرت به او فرمود: برای که این گور را می کنی؟ گفت: برای فلان بن فلان، فرمودش چرا بر تو سخت آمده اگر آنکه دانی خوش بر خورد و خوشخو بود زمین برایش نرم می شد تا بسا با مشت می توانست آن را بکند، سپس فرمود: که البته او دوست می داشت پذیرائی مهمان را و پذیرائی نکند از مهمان جز مؤمن پرهیزکار. (ترجمه جلد شانزدهم بحارالانوار، ج۲، ص۲۹)

پیغمبر(ص) فرمود: هر که ایمان به خدا و روز جزا دارد باید مهمانش را گرامی دارد، و مهمانی تا سه شبانه روز است و بالاترش صدقه است و بخشش تا یک شبانه روز، و نشاید مهمان وارد بر قومی آن ها را دلتنگ کند تا آن ها را بیرون کند یا بیرونش کنند. (ترجمه جلد شانزدهم بحارالانوار، ج۲، ص۲۹۷)

امیر مؤمنان فرمود: مؤمنی مهمان دوست نباشد جز که از گورش برخیزد و رویش چون ماه شب چهارده باشد و اهل محشر نگرند و گویند این جز پیغمبر مرسل نیست، و فرشته ای گوید: این مؤمن مهماندوست است و پذیرائی مهمان و راهی ندارد جز که به بهشت رود. از پیغمبر است (ص) که مهمان داری در شب حق واجب بر هر مسلمانست و صبح که شد خواهد نگهش دارد و خواهد رهش کند، هر خانه که مهمان نیاید فرشته ها در آن نیایند.

امام صادق از قول پیغمبر(ص) فرمود: برکت شتابان تر است به سوی کسی که اطعام می کند از کار به کوهان شتر. هم چنین پیغمبر(ص) فرمود: مهمان روزی خود را نزد میزبان آورد و چون خارج شود همه گناهانشان را برد. (ترجمه جلد شانزدهم بحارالانوار، ج۱،ص۶۰)

امام حسین(ع) که فرمود: هر که شاد است که مرگش پس افتد، و روزش فزاید باید صله رحم کند.

پیغمبر(ص) فرمود: هر که یک چیز را برای من در عهده گیرد من چهار چیز برایش در عهده گیرم صله رحم کند و خدا او را دوست دارد، و روزش را فراوان کند، و به عمرش افزاید، و بهشتی در آوردش که به او وعده داده. پیغمبر(ص) فرمود: مردی صله رحم کند که از عمرش سه سال مانده و خدا عزوجل آن را سی سال گرداند، و قطع رحم کند و از عمرش سی سال مانده و خدا آن را سه سال گرداند. (ترجمه جلد شانزدهم بحارالانوار، ج۱، ص۶۱)
کیفر قطع رحم و ناسازگاری

بعضی از خانواده ها به دلایل بی اساس با فامیل قطع رابطه دارند و از پیامد سوء آن غافلند.رسول خدا(ص) فرمود: هنگامی که علم، پدیدار، ولی از عمل به آن خودداری شود، و (نیز) زبان های مردم (به ظاهر) موافق و دل های آنان (در باطن) مخالف یک دیگر باشد، و قطع رحم رواج پیدا کند، در چنین روزی خداوند بر آن مردم لعنت می کند و آن ها را گنگ و نابینا می سازد (تا از دیدن و شنیدن حقایق محروم گردند). (بحار الانوار، ج۲، ص۲۹۴)

در خانواده والدین با آگاهی دادن فرزندان خویش با آداب مهمانی آن ها را در طی مراحل کمال در زندگی خویش یاری می نمایند.

مرضیه رجب تهرانی

مطالب مرتبط

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

فارسی سازی پوسته توسط: همیار وردپرس