صفات برجسته مومنان
می فرماید: مومنان رستگار شدند و به هدف نهائی خود در تمام ابعاد رسیدند (قد افلح المومنون). افلح از ماده فلح و فلاح در اصل به معنی شکافتن و بریدن است سپس به هر نوع پیروزی و رسیدن به مقصد و خوشبختی اطلاق شده است. در حقیقت افراد پیروز و رستگار و خوشبخت موانع را از سر راه بر می دارند و راه خود را به سوی مقصد می شکافند و پیش می روند. البته فلاح و رستگاری معنی وسیعی دارد که هم پیروزی های مادی را شامل می شود و هم معنوی را، و در مورد مومنان هر دو بعد منظور است. پیروزی و رستگاری دنیوی در آن است که انسان آزاد و سربلند، عزیز و بی نیاز زندگی کند و این امور جز در سایه ایمان امکان پذیر نیست و رستگاری آخرت در این است که در جوار رحمت پروردگار، در میان نعمت های جاویدان، در کنار دوستان شایسته و پاک و در کمال عزت و سربلندی به سر برد.
نماز؛ الَّذِینَ هُمْ فِی صَلَاتِهِمْ خَاشِعُونَ
سپس به بیان این صفات پرداخته و قبل از هر چیز، انگشت روی نماز می گذارد و می گوید: آنها کسانی هستند که در نمازشان خاشعند. خاشعون از ماده خشوع به معنی حالت تواضع و ادب جسمی و روحی است که در برابر شخص بزرگ یا حقیقت مهمی در انسان پیدا می شود و آثارش در بدن ظاهر می گردد. در اینجا قرآن کریم اقامه صلوه ( خواندن نماز ) را نشانه مومنان نمی شمارد بلکه خشوع در نماز را از ویژگی های آنان می شمرد، اشاره به اینکه نماز آنها الفاظ و حرکاتی بی روح و فاقد معنی نیست بلکه به هنگام نماز آنچنان حالت توجه به پروردگار در آنها پیدا می شود که از غیر او جدا می گردند و به او می پیوندند.چنان غرق حالت تفکر و حضور و راز و نیاز با پروردگار می شوند که بر تمام ذرات وجودشان اثر می گذارد، خود را ذره ای می بینند در برابر وجودی بی پایان و قطره ای در برابر اقیانوسی بیکران. لحظات نماز هر کدام برای او درسی است از خودسازی و تربیت انسانی و وسیله ای است برای تهذیب روح و جان.
وَالَّذِینَ هُمْ عَنِ اللَّغْوِ مُعْرِضُونَ
دومین صفتی را که بعد از صفت خشوع برای مومنان بیان می کند این است که آنها از هر گونه لغو و بیهودگی روی گردانند. در واقع تمام حرکات و خطوط زندگی آنان هدفی را دنبال می کند، هدفی مفید و سازنده چرا که لغو به معنی کارهای بی هدف و بدون نتیجه مفید است. لغو همانگونه که بعضی از مفسران بزرگ گفته اند هر گفتار و عملی است که فایده قابل ملاحظه ای نداشته باشد و تنها شامل سخنان و افعال بیهوده نمی شود بلکه افکار بیهوده و بی پایه ای که انسان را از یاد خدا غافل و از تفکر در آنچه مفید و سازنده است به خود مشغول می دارد را نیز شامل می شود.در واقع مومنان آنچنان ساخته شده اند که نه تنها به اندیشه های باطل و سخنان بی اساس و کارهای بیهوده دست نمی زنند، بلکه به تعبیر قرآن از آن رویگردانند.
زکات؛ وَالَّذِینَ هُمْ لِلزَّکَاهِ فَاعِلُونَ
در آیه بعد به سومین صفت مومنان راستین که جنبه اجتماعی و مالی دارد اشاره کرده می گوید: آنها کسانی هستند که زکات را انجام می دهند. زکات منحصراً به معنی زکات واجب نیست بلکه زکات های مستحب در شرع اسلام فراوان است، آنچه در مدینه نازل شد زکات واجب بود ولی زکات مستحب قبلاً نیز بوده است. چهارمین ویژگی مومنان را مساله پاکدامنی و عفت به طور کامل و پرهیز از هر گونه آلودگی قرار داده، چنین می گوید: آنها کسانی هستند که خویش را از بی عفتی حفظ می کنند. از آنجا که خویشتن داری در برابر غرایز نیاز به تقوی و پرهیزگاری فراوان و ایمان قوی و نیرومند دارد، در آیه بعد بار دیگر روی همین مساله تأکید کرده و می گوید: هر کس غیر این طریق را طلب کند، تجاوزگر است.
حفظ و ادای امانت
سپس به پنجمین و ششمین صفت برجسته مومنان اشاره کرده، می گوید: آنها کسانی هستند که امانت ها و عهد خود را مراعات می کنند. حفظ و ادای امانت به معنی وسیع کلمه و همچنین پایبند بودن به عهد و پیمان در برابر خالق و خلق از صفات بارز مومنان است. در مفهوم وسیع امانت، امانت های خدا و پیامبران الهی و همچنین امانت های مردم جمع است، نعمت های مختلف خدا هر یک امانتی از امانات او هستند، آئین حق، کتب آسمانی، دستورالعمل های پیشوایان راه حق و همچنین اموال و فرزندان و پست ها و مقام ها، همه امانت های اویند که مومنان در حفظ و ادای حق آنها می کوشند. تا در حیاتند از آن پاسداری می کنند و به هنگام ترک دنیا آنها را به نسل های برومند آینده خود می سپارند و چنین نسلی را برای پاسداری آن تربیت می کنند.بالاخره در نهمین آیه آخرین ویژگی مومنان را که محافظت بر نمازها است بیان کرده می گوید: آنها کسانی هستند که در حفظ نمازهای خویش می کوشند. جالب اینکه: نخستین ویژگی مومنان را خشوع در نماز و آخرین صفت آنها را محافظت بر نماز شمرده است، از نماز شروع می شود و به نماز ختم می گردد چرا که نماز مهم ترین رابطه خلق و خالق است. نماز برترین مکتب عالی تربیت است. نماز وسیله بیداری روح و جان و بیمه کننده انسان در برابر گناهان است. خلاصه نماز هر گاه با آدابش انجام گیرد زمینه مطمئنی برای همه خوبی ها و نیکی ها خواهد بود.
معرفی رستگاران در سوره بقره
چند آیه نخستین سوره مبارکه بقره نیز ویژگی هایی از همین عاقبت به خیرها را بیان می کند:الَّذِینَ یوْمِنُونَ بِالْغَیْبِ وَ یُقِیمُونَ الصَّلاهَ وَ مِمَّا رَزَقْنَاهُمْ یُنفِقُونَ؛ (پرهیزکاران) آنها هستند که به غیب (آنچه از حس پوشیده و پنهان است) ایمان می آورند، و نماز را بر پا می دارند و از تمام نعمت ها و مواهبی که به آنها روزی داده ایم انفاق می کنند. (۳)و الَّذِینَ یُوْمِنُونَ بِمَا أُنزِلَ إِلَیْکَ وَ مَا أُنزِلَ مِن قَبْلِکَ وَ بِالآخِرَهِ هُمْ یُوقِنُونَ؛ آنها به آنچه بر تو نازل شده و آنچه پیش از تو (بر پیامبران پیشین نازل گردیده) ایمان می آورند و به رستاخیز یقین دارند. (۴)أُوْلَئِکَ عَلَی هُدًی مِّن رَّبِّهِمْ وَ أُوْلَئِکَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ؛ آنان را خداوند هدایت کرده، و آنها رستگارانند. (۵)در این آیات ایمان به غیب، بر پا داشتن نماز، انفاق از نعمت های خدادادی، ایمان به قرآن و کتب آسمانی پیشین و یقین به معاد و آخرت از ویژگی های متقین است و فقط آنها رستگار و عاقبت به خیر می شوند.
زهرا اجلال
