خطر انحراف در کمین مومنان!!
شکست در میدان جنگ خسارت نیست، خسارت واقعى، به هدر دادن سرمایه هاى ایمانى، فکرى و روحى است، از دست دادن بهشت و گرفتن دوزخ است.
یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوَاْ إِن تُطِیعُواْ الَّذِینَ کَفَرُواْ یَرُدُّوکُمْ عَلَى أَعْقَابِکُمْ فَتَنقَلِبُواْ خَاسِرِینَ (آل عمران ـ ۱۴۹)
اى کسانى که ایمان آوردهاید اگر از کسانى که کفر ورزیدهاند اطاعت کنید شما را از عقیدهتان باز مى گردانند و زیانکار خواهید گشت.
در شأن نزول این آیه مى خوانیم که در جنگ احد، وقتى که مسلمانان شکست خوردند، رهبر منافقان عبد اللَّه بن ابىّ فریاد زد: به برادران مشرک ملحق شوید و همان بت پرستى را ادامه دهید. (تفسیر مجمع البیان و نور الثقلین)
پیام های آیه:
۱ـ خطر ارتداد و انحراف در کمین مومنان است. «الَّذِینَ آمَنُوا»، «یَرُدُّوکُمْ عَلى أَعْقابِکُمْ»
۲ـ در فراز و نشیب ها، مراقب تبلیغات و وسوسه هاى دشمن باشید، مبادا کمکم به آنان گرایش پیدا کنید. «إِنْ تُطِیعُوا الَّذِینَ کَفَرُوا»
۳ـ کفر پس از ایمان، ارتجاع و سقوط است. «عَلى أَعْقابِکُمْ»، «خاسِرِینَ»
۴ـ خسارت واقعى، به هدر دادن سرمایه هاى ایمانى، فکرى و روحى است، از دست دادن بهشت و گرفتن دوزخ است. «فَتَنْقَلِبُوا خاسِرِینَ»
۵ـ شکست در میدان جنگ خسارت نیست، شکست اعتقادى و ارتداد، خسارتى بس بزرگ است. «فَتَنْقَلِبُوا خاسِرِینَ»
بَلِ اللّهُ مَوْلاَکُمْ وَهُوَ خَیْرُ النَّاصِرِینَ (آل عمران ـ ۱۵۰)
آرى خدا مولاى شماست و او بهترین یارى دهندگان است.
پیام های آیه:
۱ـ ولایت و اطاعت، در خداوند منحصر است. «بَلِ اللَّهُ مَوْلاکُمْ»
۲ـ ولىّ گرفتن خداوند، سبب پیروزى شماست. «مَوْلاکُمْ وَ هُوَ خَیْرُ النَّاصِرِینَ»
یکى از مهمترین عوامل پیروزى، روحیه سرباز است و آن قدر که روحیه عالى سربازان در پیروزى تاثیر دارد کمّ و کیف آنها و چگونگى سلاح آنها اثر ندارد
سَنُلْقِی فِی قُلُوبِ الَّذِینَ کَفَرُواْ الرُّعْبَ بِمَا أَشْرَکُواْ بِاللّهِ مَا لَمْ یُنَزِّلْ بِهِ سُلْطَانًا وَمَأْوَاهُمُ النَّارُ وَبِئْسَ مَثْوَى الظَّالِمِینَ (آل عمران ـ ۱۵۱)
به زودى در دل هاى کسانى که کفر ورزیدهاند بیم خواهیم افکند زیرا چیزى را با خدا شریک گردانیدهاند که بر [حقانیت] آن [خدا] دلیلى نازل نکرده است و جایگاهشان آتش است و جایگاه ستمگران چه بد است.
پس از شکست مسلمانان در احد، ابوسفیان و لشکریانش که هنوز در اطراف مدینه بودند، گفتند: مسلمان ها نابود شدند و باقیمانده آنان گریختند، خوب است بازگردیم و آنها را ریشه کن کنیم. ولى خداوند آن چنان رعبى در دل آنان افکند که مانند شکست خوردگان به مکّه بازگشتند، چون نگران حمله مسلمانان بودند. (مناقب، ج ۱، ص ۱۲۶)
پیامهای آیه:
۱ـ خداوند، مسلمانان را با القاى ترس بر قلب دشمن یارى مى کند. «سَنُلْقِی فِی قُلُوبِ الَّذِینَ کَفَرُوا الرُّعْبَ»
۲ـ تکیه به غیر خدا، شرک و عامل ترس است. همان گونه که ایمان و یاد خدا عامل اطمینان مى باشد. «الرُّعْبَ بِما أَشْرَکُوا»
۳ـ مشرک، بر ادّعاى شرک برهان ندارد. «ما لَمْ یُنَزِّلْ بِهِ سُلْطاناً»
۴ـ اصول عقاید باید بر اساس منطق و استدلال باشد. «لَمْ یُنَزِّلْ بِهِ سُلْطاناً»
تفسیر اجمالی آیات:
این آیات همانند آیات گذشته بعد از جنگ احد و براى تجزیه و تحلیل روى حوادث جنگ نازل گردیده است، وضع آیات گذشته و این آیات نیز گواه بر این حقیقت است.
چنین به نظر مى رسد که بعد از پایان جنگ احد دشمنان اسلام با یک سلسله تبلیغات مسموم کننده در لباس نصیحت و دلسوزى، تخم تفرقه در میان مسلمانان مى پاشیدند و با استفاده از وضع نامساعد روانى عدهاى از مسلمانان تلاش مى کردند که آنها را نسبت به اسلام بدبین کنند.
شاید یهود و مسیحیان نیز در این قسمت با منافقان همکارى داشتند، همان طور که در میدان احد نیز با دامن زدن به شایعه بى اساس کشته شدن پیغمبر صلی الله و علیه وآله براى تضعیف روحیه مسلمانان کوشش مىکردند.
آیه نخست به مسلمانان اخطار مى کند و از پیروى آنها بر حذر مى دارد و مى گوید: اگر از کفار پیروى کنید شما را به عقب بر مى گردانند و پس از پیمودن راه پر افتخار تکامل معنوى و مادى در پرتو تعلیمات اسلام، به نقطه اول که نقطه کفر و فساد بود سقوط مى دهند و در این موقع بزرگترین زیانکارى دامنگیر شما خواهد شد چه زیانى از این بالاتر که انسان اسلام را با کفر و سعادت را با شقاوت و حقیقت را با باطل معاوضه کند.
سپس تاکید مى کند که شما بالاترین پشتیبان و بهترین یاور را دارید مى گوید: ” بَلِ اللَّهُ مَوْلاکُمْ وَ هُوَ خَیْرُ النَّاصِرِینَ”: خدا پشتیبان و سرپرست شما است و او بهترین یاوران است، یاورى است که هرگز مغلوب نمى شود و هیچ قدرتى با قدرت او برابرى ندارد در حالى که یاوران دیگر ممکن است گرفتار شکست و نابودى شوند.
سَنُلْقِی فِی قُلُوبِ الَّذِینَ کَفَرُوا الرُّعْبَ.
در اینجا اشاره به نجات معجزه آساى مسلمانان بعد از جنگ احد مى کند و یکى از موارد حمایت و نفرت خود را از آنان بازگو مى نماید و آنها را نسبت به آینده دلگرم مى سازد و وعده پیروزى مى دهد، زیرا همان طور که در داستان احد گفتیم بت پرستان مکه با اینکه در جنگ احد پیروزى چشمگیرى پیدا کرده بودند و لشکر اسلام ظاهراً از هم متلاشى شده بود مى بایست در بازگشت به سوى میدان و از بین بردن باقیمانده قدرت مسلمین و حتى غارت کردن مدینه و کشتن شخص پیامبر که از بى اساس بودن شایعه شهادت او آگاه شده بودند کمترین تردیدى به- خود راه ندهند.
اما خداوند ترس و وحشت عجیبى در دل هاى آنها افکند، ترس و وحشت بى دلیلى که خاصیت کفر و بت پرستى و خرافه پرستى بود، سراسر وجود آنان را فرا گرفت به طورى که در روایات مى خوانیم: آنها هنگامى که از احد بازگشتند و به نزدیکى مکه رسیدند درست شکل و قیافه یک لشکر شکست خورده را داشتند.
آیه فوق مى گوید: ما به زودى در دل کفار رعب و وحشت مى افکنیم (یعنى همانطور که در پایان جنگ احد افکندیم و نمونه آن را با چشم خود دیدید) بنابراین به آینده خویش امیدوار باشید.
وَ مَأْواهُمُ النَّارُ وَ بِئْسَ مَثْوَى الظَّالِمِینَ: این افراد به خود و به اجتماع خود ستم کردهاند و بنابراین جایگاهى جز آتش نخواهند داشت و چه بد جایگاهى است.
پیروزى از طریق ترس دشمن
در روایات متعددى مى خوانیم که پیغمبر مىفرمود: یکى از امتیازاتى که خداوند به من داده است این است که مرا به وسیله انداختن ترس در دل دشمن پیروزى داده است. (به کتاب خصال و تفسیر مجمع البیان مراجعه شود)
این موضوع اشاره به یکى از عوامل مهم پیروزى در جنگ ها مى کند که مخصوصاً امروز بسیار مورد توجه است که یکى از مهمترین عوامل پیروزى، روحیه سرباز است و آن قدر که روحیه عالى سربازان در پیروزى تاثیر دارد کمّ و کیف آنها و چگونگى سلاح آنها اثر ندارد.
اسلام با تقویت روح ایمان و عشق به جهاد و افتخار به شهادت و اتکاى به خداوند قادر منان این روح را در مجاهدان خود به عالی ترین وجه پرورش داد در حالى که بت پرستان خرافى که تکیه گاهشان بت هاى بى اراده و بى جان بود و عقیده به معاد و زندگى پس از مرگ نداشتند و خرافات افکار آنها را آلوده کرده بود، روحیهاى ضعیف و ناتوان داشتند و یکى از عوامل موثر پیروزى مسلمانان بر آنها همین تفاوت روحیه بود.
منابع:
تفسیر نور، ج ۲
تفسیر نمونه، ج ۳
تفسیر مجمع البیان، ذیل آیه ۱۴۹
تفسیر نور الثقلین، ذیل آیه ۱۴۹
مناقب، ج ۱
