فاطمه (س) الگوی مهدی (عج)
حضرت مهدی در بیانی شریف می فرمایند که “ان لی فی ابنته رسول الله اسوه حسنه” (الغیبه للطوسی)؛ دختر رسول خدا (س) برای من الگویی نیکوست.
با این بیان کاملا صریح می توان گفت که حضرت مهدی(عج)، ادامه زهرا(س) و آینه تمام نمای اوست. اهداف مهدی(عج) اهداف فاطمه(س) و راه او راه فاطمه و سلوک او سلوک فاطمه است و مهدی باوری بی شناخت فاطمه میسور نیست.
نتیجه ای که از تفکر در آیات ، روایات وتشرفات به دست می آید این است که ارتباطی نزدیک بین حضرت زهرا (س) و حضرت مهدی(عج) وجود دارد، گویی رمز و رازی میان این دو بزرگوار است.
فاطمه با نام مهدی شاد می‌شد و با یاد او خود را تسلیت می‌داد. بدون مهدی(عج)، تحمل شهادت حسین(ع) بر فاطمه سنگین می نمود. چون بی مژده او، رسالت پدرش و تمام انبیاء سلف را ناتمام می‌یافت. مهدی باوری بی شناخت فاطمه میسور نیست. فاطمه به چنین فرزندی می بالد و مهدی نیز بر چنین مادری فخر می فروشد.
برای شناخت بهتر ارتباط و مشابهت‌های حضرت زهرا(س) و حضرت مهدی (عج) در آیات و روایات گفت و گویی که با حجت الاسلام علی مصلحی، استاد مهدویت و معاون آموزش مرکز تخصصی مهدویت انجام داده ایم را در ذیر پی می گیریم:
از دیدگاه شیعیان حضرت مهدی(عج) به عنوان منجی آخر الزمان، فرزند حضرت فاطمه(س) است. این مسئله در منابع روایی ما چگونه بدان پرداخته شده است؟
پیامبر اکرم (ص) فرمودند: “مهدی(عج) از خانواده من و از فرزندان فاطمه (س) است که بر اساس سنت من جنگ می‌کند؛ چنانکه من بر طبق وحی جنگ کردم.” قابل توجه است که پیامبر(ص) در ابتدا به طور کلی می‌فرماید: مهدی از عترت من است؛ سپس با “مِن” دایره را تنگ می‌کند؛ که از فرزندان فاطمه (ع) است.
روایت دیگری که دلالت بر این مطلب می‌کند، قسمتی‌از حدیث لوح است؛ که‌خداوند فرمود: و اَعطَیتُک‌َ یا محمد مَن اُخرِجَ مِن صلبِهِ (یعنی‌علیاً) احد عشر مهدیا ؛ کلّهم مِن‌ذریتک مِن البِکر البتول؛ آخر رَجلٍ منهم ا‌نجی به من الهلکه…؛ ای‌محمد به تو عطا کردم کسی را (علی) که یازده راهنما از نسل او خارج خواهم‌کرد؛ که همگی از نسل تو، از زهرای بتول است. آخرین آنها مردی است که به دست او از هلاکت نجات می‌بخشم…
در روایات‌عامه نیز آمده است که ام‌سلمه می‌گوید: از پیامبر (ص) شنیدم که می‌فرمود: مهدی (ع) از خاندان من، از فرزندان فاطمه (ع) است. امام‌حسین (ع) نیز در این باره می‌فرماید، که پیامبر (ص) فرمودند به‌حضرت‌زهرا (ع): بشارت بر تو، که مهدی از تو است.
آیا حضرت زهرا (س) در بیاناتشان به وجود مبارک حضرت حجت (عج) اشاراتی داشته اند؟
راوی‌می‌گوید: بعد از وفات پیامبر حضرت فاطمه همیشه به زیارت قبور شهدای احد می آمد و کنار قبر حمزه گریه می‌کرد. روزی به او گفتم: ای‌سرور زنان! به خدا سوگند گریه شما رگ های قلب مرا پاره کرد. حضرت زهرا جواب فرمودند: ای‌ابو عمرو! سزاوار است که من گریه کنم؛ چرا که به مصیبت بهترین پدران مبتلا شده‌ام. آه، چقدر مشتاق رسول خدایم!…
عرض‌کردم: آیا پیامبر قبل از وفاتش تصریحی به امامت حضرت علی (ع) کردند؟ فرمودند: چقدر عجیب‌است! آیا روز غدیر خم را فراموش کرده‌اید؟! عرض کردم: بله، روز غدیر بود؛ اما منتظر چیزی هستم که پیامبر (ص) به شما فرموده باشد. حضرت زهرا (ع) با چند تأکید فرمودند: خدا را شاهد می‌گیرم که از او(ص) شنیدم، که می‌فرمود: علی (ع) بهترین کسی است که بین شما به عنوان‌جانشین خود می‌گذارم؛ او امام و خلیفه بعد از من است و دو نوه من و نه نفر از فرزندان‌حسین(ع) پیشوایان نیکویی‌هستند، که اگر از آنها پیروی کنید، می‌یابید که آن ها هدایت‌کننده هدایت شده‌اند؛ و اگر با آنها مخالفت کنید، تا روز قیامت بین شما اختلاف خواهد بود.
عرض‌کردم: ای‌سرور من! پس چرا علی (ع) از حق خود کناره‌گیری کرد؟ فرمودند:ای ابا عمرو! پیامبر (ص) فرمودند: مَثَل امام، مثل کعبه است؛ که باید به سوی او آیند و او به سوی مردم نمی‌رود. سپس حضرت‌زهرا (س) فرمودند: به خدا قسم اگر حق را به اهلش واگذار می‌کردند و از خاندان پیامبر تبعیت می‌کردند، هیچ دو نفری هم با یکدیگر اختلاف نمی‌کردند و امر خلافت به تک‌تک جانشینان پیامبر(ص) می‌رسید؛ تا قائم ما، نهمین فرزند از حسین (ع) قیام می کرد.
پیامبر اکـرم (ص) فرمـودند: “مهدی (عج) از خـانواده من و از فرزندان فاطمه (س) است که بر اساس سنت من جنگ می‌کند؛ چنانکـه من بـر طبق وحی جنگ کردم.” قابل توجه است که پیامبر(ص) در ابتدا به طور کلی می‌فرماید: مهدی از عترت من است؛ سپس با “مِن” دایره را تنگ می‌کند؛ که از فرزندان فاطمه(ع) است
آیا در لوح و صحیفه فاطمه(س) به حضرت مهدی (عج) اشاره شده است؟
حدیث لوح و صحیفه، طولا‌نی است و به چند نحو روایت شده است. در بخشی از آن آمده است که جابر بن عبدالله انصاری می‌گوید: خدا را گواه می‌گیرم که در زمان رسول خدا(ص) برای تهنیت ولادت امام حسین (ع) بر مادرتان حضرت فاطمه (ع) وارد شدم و در دست ایشان لوح سبز رنگی دیدم که پنداشتم از زمرّد است. در آن نوشته‌ای سپید و نورانی مانند نور خورشید، دیدم. گفتم: ای‌دختر رسول‌خدا! پدر و مادرم فدای شما باد! این لوح چیست؟ فرمود: این‌لوح را خداوند متعال به‌رسولش هدیه کرده است و در آن اسم پدر و شوهر و دو فرزندم و اوصیای از فرزندانم ثبت شده و پدرم آن را به من عطا فرموده تا بدان مسرور گردم.
جابر می‌گوید: آن را به من دادند و آن را خواندم و از روی آن استنساخ کردم…: بسم‌الله‌الرحمن‌الرحیم؛ این کتابی است از جانب خدای عزیز حکیم برای محمد، نور و سفیر و حجاب او… من هیچ پیامبری را مبعوث نکردم، جز آنکه وقتی ایامش کامل و مدتش سپری شد، برای او وصی قرار دادم؛ و من تو را بر انبیا فضیلت دادم و وصی تو را افضل اوصیا قرار دادم و تو را به دو فرزند او و دو نوه تو، حسن و حسین، گرامی‌داشتم؛ حسن را پس از پدرش معدن‌علمم قرار دادم و حسین را خازن وحی‌خود ساختم و شهادت را به او کرامت کردم… به‌واسطه عترت او ثواب می‌دهم و عقاب می‌کنم. اولین عترت او، علی سرور عابدین و… و فرزند او که همنام جدش محمود است؛ یعنی محمد، که‌شکافنده علم من است… شک کنندگان در جعفر هلاک می شوند… بعد از او فرزندش موسی را برگزیدم… همانا تکذیب کننده امام هشتم، تکذیب کننده همه اولیا من است… بر من فرض است که‌چشم او را به پسر و جانشینش محمد روشن سازم… و سعادت او را به‌واسطه فرزندش‌علی، که‌ولیّ و ناصر من است،ختم می‌کنم… از صلب او حسن را که‌داعی به‌راه من و خازن علم من است، بیرون می‌آورم؛ سپس به خاطر رحمت خود بر عالمیان، سلسله اوصیاء را به وجود فرزندش تکمیل خواهم کرد؛کسی که کمال موسی، بهای عیسی و صبر ایوب را دارا است.
چرا یاد حضرت مهدی (عج) تسلا‌ی حضرت زهرا (س) بود؟
در روایت است که پیامبر (ص) در بستر مرگ بودند که حضرت زهرا(ع) وارد شدند. حال پدر را که دیدند، شروع به گریه کردند. کم‌کم صدای زهرا (ع) بلند شد. پیامبر(ص) سرشان را بلند کردند و علت را سؤ‌ال کردند. حضرت زهرا(س) عرض کردند: از تباهی و ضایع شدن دین و عترت، بعد از شما می‌ترسم. اینجا بود که او را دلداری دادند به اینکه مهدی امت از نسل تو ظهور می‌کند و ریشه ضلالت و گمراهی را می‌کند.
در جای دیگری نیز آمده است: همزمان با تولد امام‌حسین(ع) به حضرت زهرا (سم) خبر داده می‌شود که حسینش را شهید خواهند کرد. حضرت زهرا(س) ناراحت و گریان می شود اما خبر می آید که مهدی امت از ذریه او خواهد بود.
حضرت مهدی(ع) در حدیثی می فرمایند که “ان لی فی ابنته رسول الله اسوه حسنه”. با این بیان که دختر رسول خدا(سلام الله علیهما) برای من الگویی نیکوست؟ به نظر شما چه مولفه هایی را می توان برای الگو برداری امام مهدی(ع) بیان کرد؟
الگو سازی و شناساندن الگوی مناسب از جمله روش های اسلام برای‌ارائه برنامه زندگی و ارشاد به کمالات و مقامات معنوی است.
اینکه امام زمان (ع) حضرت زهرا (س) را الگوی خود قرار می‌دهد از آن روست که حضرت زهرا (س) کسی است که از هر جهت حتی در راه رفتن و سخن گفتن و در سیرت و صورت شبیه پیامبر (ص) است. دلیل این مطلب روایات متعددی است که عامه و خاصه نقل کرده‌اند. در روایت است که عایشه می کوید: شبیه‌تر از فاطمه به پیامبر (ص) در راه رفتن، آرامش، وقار، سیرت، سخن‌گفتن، ایستادن و نشستن ندیدم.
به چه مولفه های مشترک و شباهت هایی بین سیره حضرت زهرا(س) و حضرت مهدی(ع) می توان اشاره کرد؟
حضرت زهرا (س) بقیه النبوه و حضرت مهدی (ع) بقیه الانبیاء و بقیه العتره والصفوه وسلاله النبوه و بقیه‌الله است.
حضرت زهرا باقیمانده و ادامه نبوت است. حضرت زهرا(س) پس از خواندن خطبهی فدکیه و بازگشت به خانه، سخنانی‌گفتند. حضرت علی(ع) ایشان را با این لقب مورد خطاب قرار دادند: “یا ابنه الصفوه وبقیه النبوه”
حضرت مهدی(عج) نیز باقیمانده و ادامه همه انبیای الهی است. حضرت حکیمه خاتون در ضمن نقل حدیث شب تولد امام زمان (ع) می‌گوید: او را خدمت امام عسکری (ع) آوردم؛ پس…فرمود: سخن بگو
ای حجه الله و بقیه الانبیاء و نورالا‌صفیاء و غوث الفقراء و خاتم الا‌وصیاء و نور الا‌تقیاء…؛ پس او(عج) فرمود: اشهد ان لا اله الا الله و… . امام عسکری(ع) او را با لقب “بقیه‌الانبیاء” باقیمانده انبیاء خطاب کرد.
حضرت زهرا (س) سیده النساء و حضرت مهدی (عج) سید الخلق است. حضرت زهرا (س) طاهره و حضرت مهدی (عج) طاهر است. حضرت‌زهرا (س) مبارکه و حضرت مهدی (عج) مبارک است. حضرت زهرا (س) زکیه و حضرت مهدی (عج) زکی است. حضرت زهرا (س) طیبه و حضرت مهدی (عج) طیب است. حضرت‌زهرا (س) مطهره و حضرت مهدی (عج) مطهر است. حضرت زهرا (س) تقیه و حضرت مهدی (عج) تقی‌است. حضرت‌زهرا (س) نقیه و حضرت مهدی (عج) نقی است. حضرت زهرا(س) محدَّثه و حضرت مهدی (عج) محدَّث است.
حضرت‌زهرا(س) و حضرت‌بقیه‌اللّه (عج) هر دو کوکب درّی‌‌هستند. حضرت زهرا (س) منصوره و امام زمان (عج) منصور است. حضرت‌زهرا(س) صدیقه و حضرت مهدی (عج) صادق المقال است. حضرت‌زهرا (س) صابره و حضرت مهدی (ع) صابر است. حضرت زهرا (س) معصومه و امام زمان (عج) معصوم است. حضرت زهرا (س) مظهر آیه نور و حضرت مهدی (عج) نور آل محمد (ع) است. حضرت‌زهرا (س) و حضرت مهدی (عج) هر دو فریاد رس هستند. حضرت زهرا (س) منتظِر و حضرت مهدی (عج) هم منتظَر و هم‌منتظِر است. حضرت زهرا (س) نور اهل آسمان و حضرت مهدی (عج) نور اهل زمین است. حضرت زهرا (س) خیره الا‌حرار و سیده النساء، مادر حضرت مهدی (عج) خیره الاِماء و سیده الاِماء است.
طبق روایات حضرت زهرا (س) و حضرت مهدی (عج) هر دو در شکم مادر سخن می گفتند. امام صادق (ع) می‌فرماید: وقتی حضرت خدیجه (س) با پیامبر (ص) ازدواج کرد، زنان مکه از او کناره گیری کردند (و او تنها شد) تا این که به حضرت زهرا (س) باردار شد. در آن زمان بود که فاطمه با او سخن می‌گفت و از او می‌خواست که صبر کند.
حضرت حکیمه خاتون نیز وقتی قضیّه شب تولد حضرت مهدی (عج) را نقل می‌کند، می‌گوید: امام عسکری (ع) فرمود: سورهِ قدر را بر نرجس خاتون بخوان. شروع کردم به خواندن سوره قدر. پس آن طفل، در شکم نرجس خاتون با من همراهی می‌کرد و می‌خواند آن چه من می‌خواندم و بر من سلامی کرد. من ترسیدم. امام، صدا زد: ای عمه! از قدرت الهی تعجب نکن، که حق تعالی کودکان ما را به حکمت گویا می‌گرداند و ما را در بزرگی، در زمین، حجت خود می‌گرداند.
حضرت زهرا (س) و حضرت مهدی (عج) شفیع مؤ‌منان در قیامتند. مظلومیت حضرت زهرا(س) و حضرت مهدی (عج) در بسیاری روایت مشهود است. پیامبر (ص) به حضرت زهرا (س) و حضرت مهدی (عج) بسیار علاقه داشتند.
حضرت زهرا(س) و امام زمان (عج) هر دو به زائران حسین (ع) عنایت دارند. یکی از ویژگی‌های حضرت زهرا (س) این است که به زائران فرزند شهیدش امام حسین (ع) عنایت ویژه‌ای دارد. هنگامی که آنان به زیارت امام حسین (ع) می‌روند، حضرت زهرا(س) حاضر می‌شود و برای آنان طلب آمرزش و دعا می‌کند. قضایای زیادی نیز بر عنایت حضرت مهدی (عج) به زایران امام حسین (ع) دلالت دارد. یکی از آنها قضیّهِ معروف جعفر نعل‌بند است که مرحوم نهاوندی آورده است.
بیعت کسی بر هر دو بزرگوار نیست و از کسی تقیّه نمی‌کنند و از ستمگران دوری کرده و می کنند . هر دو از تعلّقات دنیایی آزادند. و بندگی خداوند خدا می کنند. حضرت زهرا (س) به حدّی خالصانه خداوند را عبادت می‌کرد که خداوند با او بر ملایکه مباهات می‌کرد و می‌فرمود: بنگرید به بهترین بندهِ من فاطمه! او در مقابل من ایستاده و از خوف من تمامی وجودش می‌لرزد و با تمامی حضور قلب، به عبادت من روی آورده است. حضرت مهدی (عج) هم به قدری عبادت خداوند را می کند که رنگ رخسار مبارکش متمایل به زرد است. امام کاظم (ع) می‌فرماید: مهدی، بر اثر تهجّد و شب زنده‌داری، رنگش به زردی متمایل می‌شود.
هر دو بزرگوار با انحراف‌ها و بدعت‌ها مبارزه می کنند. زهرا (س) فدای رسالت و ولایت شد تا دین بماند، بدعت‌ها و انحرافات از بین برود و تلاش‌های پدرش به ثمر برسد. دربارهِ مبارزات آن بزرگوار با انحرافات، سخن فراوان است. خطبهِ فدکیه و خطبه‌های دیگر آن بانوی پهلو شکسته و مصیبت دیده، گویای مبارزهِ حضرت است. حضرت مهدی (عج) هم با بدعت‌ها و انحرافات مبارزه می‌کند و فرایض الهی و سنن نبوی را احیا می کند. در دعای شریف ندبه می‌خوانیم: کجا است آرزو کشیده برای زنده کردن قرآن و حدودش؟ کجا است زنده کنندهِ آثار دین و اهل دین؟ کجا است آن ذخیرهِ الهی برای تجدید واجبات و سنت‌های اسلام؟
غم خواری و توجه به امور مسلمانان، به ویژه شیعیان و ایثار و انفاق و تلاش از دیگر ویژگی های مشترک حضرت زهرا (س) و حضرت مهدی (عج) است. یکی از علت‌هایی که فاطمه (س) را به میدان آورد و آن همه مصایب و آزارها را تحمّل کرد، همّ و غمّ آن حضرت نسبت به امّت پدرش و شیعیان شوهرش و مصایبی که دامن‌گیرشان خواهد شد، بود. حضرت مهدی(عج) نیز غم‌خوار همگان، به ویژه شیعیان است و برای آنان دعا می‌کنند. توقیعات و ملاقات‌های فراوان، بر این مطلب دلالت می‌کند.
منبع: خبرگزاری آینده روشن
گروه دین و اندیشه – مهدی سیف جمالی
