دروازه ای در بهشت مخصوص روزه داران

شاید تصور ما این باشد که اعمال عبادی اسلامی یا حداقل چند عمل واجب اصلی، از همان روز نخست تولد اسلام، به مسلمانان ابلاغ شده باشد. اما تاریخ، یا بهتر بگویم روش تربیتی اسلام، چیز دیگری میگوید.

گواه مطلب آن که تقریباً تا ۱۴ سال پس از بعثت پیامبر گرامی اسلام یعنی تا سال دوم هجری، هنوز “روزه” بر مسلمانان واجب نشده بود. نوشته اند روز دوم ماه شعبان سال دوم هجری یا به نقلی هم روز بیست و هشتم این ماه، روزی است که خطاب آمد: “یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا کُتِبَ عَلَیْکُمُ الصِّیامُ کَما کُتِبَ عَلَى الَّذینَ مِنْ قَبْلِکُمْ لَعَلَّکُمْ تَتَّقُون. أَیَّاماً مَعْدُودات …” (بقره، ۱۸۳- ۱۸۴) “اى کسانى که ایمان آورده اید روزه بر شما نوشته شده است آن گونه که بر امت هایى که قبل از شما بودند نوشته شده بود شاید پرهیزکار شوید. چند روز معدودى را باید روزه بدارید…”
خطاب شیرین “یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا” ویژه ی آیات سوره های مدنی است. و سوره ی مبارکه ی بقره نیز که حاوی آیات فراوانی از احکام عبادی است، در مدینه نازل شده است.
با دقتی کوتاه در می یابیم که هر ظرافتی که برای ایده آل ترین تربیت لازم باشد، اسلام برای پروراندن امت پیامبر خاتم صلی الله علیه و آله به کار بسته است. در جای لازم، صبورانه و با حوصله، شیوه ی “تدریج” را پیش می گیرد تا با فراهم شدن همه ی مقدمات لازم، احکام نورانی خود را در دل اهالی اسلام بنشاند؛ و گاهی در جای دیگر، قاطعانه و بی مهابا، یکی از پایه های فرهنگ شرک را در هم می شکند.
گویی اینجا برای برپایی حکم روزه، مقدمات چهارده ساله ای لازم بوده است. پیش از هجرت، ۱۳ سال مکه فرصتی بود تا پایه های اعتقادی اسلام گذارده شود. سخن از توحید و معاد، و نفی اعتقادات شرک  آمیز جاهلی، بیشترین تأکید آیات مکی است.
آنچه که از فرهنگ مشرکانه ی بت پرستی در وجود این امت ریشه دوانده بود، باید به تدریج جای خود را به ایمان توحیدی می داد. برخی از احکام عبادات، خیلی زودتر، همزمان با این تحول عظیم، و شاید برای تسریع این تحول عظیم، واجب شده بود. مثل نماز. اهالی مکه، یک مرد را می دیدند که به نماز ایستاده و یک بانو و یک نوجوان هم پشت سرش، آنچه را او بجا می آورد، انجام می دهند. یعنی از وقتی که اسلام، تنها سه طرفدار داشت (پیامبر و خدیجه و علی بن ابیطالب علیهم السلام) نماز ستون دین بود.
اما قصه ی روزه، جور دیگری رقم خورده است. به فرموده ی امام باقر علیه السلام روزه یکی از پایه های بنای اسلام است: “اسلام بر پنج پایه بنا شده است: برپا داشتن نماز، پرداخت زکات، روزه ماه رمضان، حج بیت اللّه الحرام، و ولایت ما اهل بیت” (الأمالی للمفید : ٣۵٣/۴- میزان الحکمه، ج۵، ص ۳۷۱)
از ظرافت های دیگر اینکه: آیه ای که حکم وجوب روزه را اعلام میکند، اشاره دارد که روزه گرفتن عبادتی مخصوص شما نیست؛ امتهای قبلی هم ملزم بوده اند که روزه بگیرند. انسان وقتی می فهمد کار سختی را که به عهده ی اوست، دیگران هم قبل از او انجام داده اند، انجام آن برایش آسانتر میشود. و دیگر اینکه، روزه، عملی است که زمان کوتاه و محدودی دارد؛ در سال، فقط ۳۰ روز.

 بهشت را دروازه اى است به نام «ریّان (سیراب) که جز روزه داران از آن وارد نمى شوند
علامه طباطبایی(رحمهالله علیه) سه نکته ی زیبا در اعلام حکم روزه را چنین بیان نموده است:
۱- بعد از آنکه در جمله: “یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا کُتِبَ عَلَیْکُمُ الصِّیامُ”، مساله وجوب روزه بر مسلمانان را خاطرنشان کرد، بلافاصله فرمود:” کَما کُتِبَ عَلَى الَّذِینَ مِنْ قَبْلِکُمْ” و فهمانید که شما مسلمانان نباید از تشریع روزه وحشت کنید، و آن را گران بشمارید، چون این حکم منحصر به شما نبوده، بلکه حکمى است که در امت هاى سابق  نیز تشریع شده بود.
۲- (لَعَلَّکُمْ تَتَّقُونَ)، یعنى علاوه بر اینکه عمل به این دستور، همان فائده اى را دارد که شما به امید رسیدن به آن ایمان آوردید، و آن، عبارت است از تقوا، و علاوه بر این، این عمل که گفتیم در آن، امید تقوا براى شما هست، همچنان که براى امتهاى قبل از شما بود،
۳- عملى نیست که تمامى اوقات شما را و حتى بیشتر اوقاتتان را بگیرد، بلکه عملى است که در ایامى قلیل و معدود انجام مى شود، (أَیَّاماً مَعْدُوداتٍ) (ترجمه تفسیر المیزان، ج ۲، ص۵)
ظاهراً حکم روزه برای امت اسلام قدری آسان تر و سبک تر از امت های قبل تشریع شده است. این را در روایتی میخوانیم که سؤال دانشمند یهودی را از پیامبر اعظم صلی الله علیه و آله نقل فرموده است:
از امام حسن بن علىّ بن ابى طالب علیهما السّلام روایت شده است، که فرمود: تنى چند از یهود به نزد رسول خدا صلّى اللَّه علیه و آله آمدند، پس دانشمندترین ایشان درباره مسائلى از آن حضرت سؤال کرد، و از جمله سؤال هایش این بود که گفت: خداى عزّ و جلّ به چه منظور سى روز روزه در ساعات روز را بر امّت تو واجب ساخته است و بر امّتهاى دیگر بیش از این فرض فرموده است؟
رسول خدا صلّى اللَّه علیه و آله فرمود: وقتى آدم علیه السّلام از آن میوه درخت خورد، سى روز اثر آن در شکم او باقى ماند، از این جهت خداى سى روز گرسنگى و تشنگى را بر نسل او فرض فرمود، و آنچه در شب می خورند تفضّلى از جانب خداى عزّ و جلّ در باره ایشان است. و کار بر آدم نیز بر همین گونه بوده است، و از این رو خدا آن را بر امّت من واجب ساخته است.
سپس این آیه را تلاوت فرمود: کُتِبَ عَلَیْکُمُ الصِّیامُ کَما کُتِبَ عَلَى الَّذِینَ مِنْ قَبْلِکُمْ لَعَلَّکُمْ تَتَّقُونَ، أَیَّاماً مَعْدُوداتٍ . مرد یهودى گفت: راست گفتى یا محمّد، پس مزد کسى که این ایام را روزه بدارد چیست؟ فرمود: هیچ مؤمنى نیست که ماه رمضان را به قصد قربت روزه بدارد، مگر آنکه خداى تبارک و تعالى هفت خصلت را بر او واجب می سازد: نخست آنکه حرام را در بدنش ذوب میکند، و دوم آنکه او را به رحمت خداى تبارک و تعالى نزدیک می سازد، و سوم آنکه با این عمل خطاى پدرش آدم را جبران می کند، و چهارم آنکه فشارهاى بیهوش کننده جان دادن را بر او آسان می سازد، و پنجم آنکه او را از گرسنگى و تشنگى روز قیامت در امان می دارد، و ششم آنکه خدا برات آزادى از آتش جهنّم را به او عطا می کند، و هفتم آنکه خداى عزّ و جلّ او را از غذاهاى پاکیزه بهشت اطعام می نماید. گفت: راست گفتى، یا محمّد. (من لا یحضره الفقیه / ترجمه غفارى، على اکبر ومحمد جواد و بلاغى، صدر، ج ۲، ص: ۳۸۶)
در آخر:
حسن ختامی زیباتر از سخن رسول خدا صلی الله و علیه وآله در وصف پاداش روزه داران نیست که فرمود: “بهشت را دروازه اى است به نام «ریّان (سیراب)» که جز روزه داران از آن وارد نمى شوند. (معانی الأخبار: ۴٠٩/٩٠. میزان الحکمه، ج۲، ص ۲۸۳)