کم بخند و گریه بسیار کن!!

گاهی با مطالعه‌ی مصحف شریف، قرآن کریم؛ به آیاتی برمی‌خوریم که در نگاه اول مقصود آن را متوجه نمی‌شویم و به همین دلیل این آیه در ذهنمان به شبهه و علامت سوالی بزرگ تبدیل می‌شود.

در اغلب موارد این شبهه به این علت به وجود می‌آید که آیه را به تنهایی و خارج از ارتباطات متنی مورد تجزیه و تحلیل قرار داده‌ایم.

باید به این مهم توجه داشت که در هر متنی باید گزاره‌ها و عبارات در کنار هم مورد مطالعه قرار بگیرد؛ زیرا گاه پیوستگی عبارات به گونه‌ای است که اگر از بین برود ، مفهوم و مضمون آن گزاره به کلی تغییر می‌کند و آدمی را دچار کج‌فهمی و بدفهمی می‌کند. قرآن مجید هم از این قاعده مستثنی نیست.
خنده و گریه

یکی از آیاتی که در نگاه اول ما را دچار شبهه می‌کند؛ آیه‌ی ۸۲ سوره‌ی مبارکه‌ی توبه است که می‌گوید: (فَلْیَضْحَکُوا قَلیلاً وَ لْیَبْکُوا کَثیراً جَزاءً بِما کانُوا یَکْسِبُون، به سزاى اعمالى که انجام داده‏اند باید که اندک بخندند و فراوان بگریند.)

اگر این آیه به تنهایی خوانده شود این مضمون را به ذهن متبادر می‌کند که اسلام دین غم و اندوه و مخالف شادی است. ولی اگر این آیه را در کنار آیه‌ی قبلش بخوانیم؛ متوجه می‌شویم که این آیه فرع آیه‌ی پیشین و وصف حال دنیوی یا حال دنیوی و اخروی منافقان است. زیرا طبق آیه قبل[۱] افراد منافقی که بر خلاف امر رسول اکرم صلی الله و علیه وآله در جنگ تبوک شرکت نکرده و نسبت به وظایف اجتماعی بی‌تفاوت بودند؛ از عملکرد خود شادمان شدند.

قرآن خطاب به اینگونه افراد می‌گوید که شما از این پس باید بسیار بگریید و اندک بخندید. صیغه‌ی امر موجود در این آیه دلالت بر خبر می‌کند؛ بدین معنا که این امر حتما به وقوع می‌پیوندد[۲] و این خبری است از حال آن‌ها در دنیا و آخرت که به علت دیدن عاقبت سوء بسیار اشک خواهند ریخت.[۳]

باید به این نکته توجه کرد که منظور از کم خندیدن؛ خوشحالی ناپایدار دنیوی است که از ترک فریضه‌ی الهی به آنها دست داده و گریه زیاد همان گریه در آخرت و عذاب دوزخ است.[۴] زیرا حیات دنیوی ناپایدار و فانی است و قطعاً خنده‌ی آن نیز کوتاه و ناچیز است ولی عذاب دوزخ باقی است و فرد در آن خلود دارد. همه اهل معاصیِ شادمان به گناه و معصیت ، باید بدانند که گناه هم در دنیا آن ها را مبتلا می‌کند و هم در عالم برزخ[۵].

نکته دیگر در این آیه، بحث انواع شادی است، و اینکه انسان مۆمن باید به چه چیز شادمان باشد؟
سزاوار است مۆمن را سه زمان باشد: زمانی که در آن با پروردگارش راز و نیاز می‌کند؛ زمانی که هزینه‌های زندگی را تأمین می‌کند؛ و زمانی که به خوشی‌های حلال و زیبا، اختصاص می‌دهد

گاه فردی به علت دنیازدگی شاد است؛ بدین معنی که هنگام رسیدن به نعمت‌ها شاد و اگر محروم گردد؛ بسیار اندوهگین می‌شود. اینگونه از شادی و شادکامی را که در ادامه به هیجانات منفی مانند ناامیدی، خودبزرگ‌بینی، خودشیفتگی و … منجر می‌شود؛ در دین مبین اسلام جایگاهی ندارد، می‌توان شادی ناپایدار نامید.[۶]

در واقع از آن جهت این نام انتخاب شده است که اثر این شادی در روح آدمی پایدار و ثابت نیست و نمی‌توان مشخصه‌های شادی پایدار را در آن جستجو کرد. مانند لذت بعد از انتقام و مجازات؛ که اولش شیرین است و به مرور شادی آن از بین رفته و به احساسی ناخوشایند تبدیل می‌گردد.[۷]

نوع دیگری از شادی که بهتر است مختصری بدان بپردازیم؛ شادی پایدار است.

در ادامه‌ی اینگونه از شادی ها، پیامدهای ناگوار و منفی دیده نمی‌شود.

اسلام بر چنین شادی‌ای تأکید می‌کند و آن را نشئت گرفته از اعتقادات می‌داند. (قُلْ بِفَضْلِ اللَّهِ وَ بِرَحْمَتِهِ فَبِذَالِکَ فَلْیَفْرَحُواْ هُوَ خَیرْ مِّمَّا یجَمَعُون بگو: به فضل خدا و رحمت او شادمان شوند، زیرا این دو از هر چه مى‏اندوزند بهتر است.)[۸] خوشبخت ترین افراد کسانی هستند که لذت فانی آنی را به خاطر لذت باقی و آتی ترک می‌کنند.[۹]

در واقع ما آدمیان باید دنبال لذتی باشیم که به شادکامی آینده آسیب نرساند، بدین معنا که در لذت بردن باید چشم به آینده داشت و از آن دسته از لذائذی که آینده را از بین می‌برند پرهیز کرد.

حقیقتاً آنچه که در ادامه‌اش پیامد منفی وجود ندارد و به شادی آدمی آسیبی وارد نمی‌کند خیر است و دنبال آن باید بود؛ زیرا در پی‌اش شادکامی اصیل و جاویدان انسان و سعادت اخروی قرار دارد.

یکی از مواردی که دین بسیار از آن یاد می‌کند و آدمیان را از آن حذر می‌دهد؛ لهو و لعب است. زیرا موجب غفلت انسان از امور مهم می‌شود و از پرداختن به حق باز می‌دارد.

این دو؛ دست کم موجب نفاق قلب، فساد ایمان، فساد نفس، قساوت قلب و … می‌شود و انسان با این ویژگی‌ها به رستگاری ابدی و سعادت جاویدان نمی‌رسد.

نکته مهم دیگر این است که ما باید به شادی در زندگی اهمیت دهیم و برای آن وقت مناسبی را اختصاص دهیم.
طبق آیه قبل افراد منافقی که بر خلاف امر رسول اکرم صلی الله و علیه وآله در جنگ تبوک شرکت نکرده و نسبت به وظایف اجتماعی بی‌تفاوت بودند؛ از عملکرد خود شادمان شدند. قرآن خطاب به اینگونه افراد می‌گوید که شما از این پس باید بسیار بگریید و اندک بخندید

وَ قَالَ علیه السلام لِلْمُۆْمِنِ ثَلَاثُ سَاعَاتٍ فَسَاعَهٌ یُنَاجِی فِیهَا رَبَّهُ وَ سَاعَهٌ یَرُمُّ مَعَاشَهُ وَ سَاعَهٌ یُخَلِّی بَیْنَ نَفْسِهِ وَ بَیْنَ لَذَّتِهَا فِیمَا یَحِلُّ وَ یَجْمُلُ وَ لَیْسَ لِلْعَاقِلِ أَنْ یَکُونَ شَاخِصاً إِلَّا فِی ثَلَاثٍ مَرَمَّهٍ لِمَعَاشٍ أَوْ خُطْوَهٍ فِی مَعَادٍ أَوْ لَذَّهٍ فِی غَیْرِ مُحَرَّمٍ. سزاوار است مۆمن را سه زمان باشد: زمانی که در آن با پروردگارش راز و نیاز می‌کند؛ زمانی که هزینه‌های زندگی را تأمین می‌کند؛ و زمانی که به خوشی‌های حلال و زیبا، اختصاص می‌دهد.[۱۰] باید توجه داشت که در زندگی آن هم در این دنیای سراسر سالوس و تزویر؛ به لذت‌های معنویِ بیشتری پرداخت تا آرامشی پایدار وجودمان را فرابگیرد. زیرا اگر همه‌ی امکانات مادی هم در زندگی فراهم باشد ولی خداوند در زندگی حضور نداشته باشد و انسان به معنویت نپردازد؛ آن زندگی بی‌معنا خواهد بود بیشتر باید گفت مردگی.

نتیجه گیری:

اسلام مخالف اصل شادی نیست بلکه بحث بر سر نوع شادی است و لذت‌های حلال را بسیار خوب و مفید دانسته و آن را باعث رسیدن آدمی به سعادت می‌داند. انسان‌ها باید مراقبت شادی‌های خود باشند و همانطور که بیان شد شادی زودگذر را بر نوع پایدار و ثابتش ترجیح ندهند.

آدمیان سعی کنند از لذت‌های معنوی بهره‌ی بسیار ببرند و از زمان‌هایی که خداوند عالمیان برای تقویت معنوی قرار داده بسیار بهره بجویند مانند ماه مبارک رمضان؛ که سحرهایش فرصتی مغتنم است برای راز و نیاز با آن معبود بی‌همتا و جلا دادن روح.

پی نوشت ها:

۱. فَرِحَ الْمُخَلَّفُونَ بِمَقْعَدِهِمْ خِلَافَ رَسُولِ اللَّهِ وَ کَرِهُواْ أَن یجَُاهِدُواْ بِأَمْوَالهِِمْ وَ أَنفُسِهِمْ فىِ سَبِیلِ اللَّهِ وَ قَالُواْ لَا تَنفِرُواْ فىِ الحَْرِّ قُلْ نَارُ جَهَنَّمَ أَشَدُّ حَرًّا لَّوْ کاَنُواْ یَفْقَهُون؛ آنان که در خانه نشسته‏اند و از همراهى با رسول خدا تخلف ورزیده‏اند خوشحالند. جهاد با مال و جان خویش را، در راه خدا، ناخوش شمردند و گفتند: در هواى گرم به جنگ نروید. اگر مى‏فهمند بگو: گرماى آتش جهنم بیشتر است.

۲. انوار التنزیل و اسرار التأویل، بیضاوی، عبدالله بن عمر، ج۳، ص۹۲.

۳. البحر المدید فی تفسیر القرآن المجید، ابن عجیبه، احمد بن محمد، ج۲، ص۴۱۲.

۴. تفسیر المیزان، طباطبایی، محمدحسین، ترجمه‌ی سید محمد باقر موسوی همدانی، ج۹، ص ۴۸۵-۴۸۶.

۵. اطیب البیان فی تفسیر القرآن، طیب، سید عبدالحسین، ج۶، ص۲۸۱.

۶. شادی و شادکامی از دیدگاه اسلام، خطیب، سیدمهدی، ص ۳۳.

۷. لا نندمن علی عفو و لا تبهجن بعقوبه. برگذشت پشیمان مشو و بر مجازات و تنبیه شادمان مگرد. غررالحکم و دررالکلم.

۸. یونس/ ۵۸.

۹. امام علی۷: أسعدُ الناسِ من ترکَ لذهً فانیهً للذهٍ باقیهٍ. غررالحکم و دررالکلم، حدیث ۳۲۱۸.

۱۰. نهج البلاغه، حکمت ۳۹۰.

منابع:

۱.انوار التنزیل و اسرار التأویل اثر عبدالله بن عمر بیضاوی.

۲. البحر المدید فی تفسیر القرآن المجید نوشته‌ی احمد بن محمد ابن عجیبه.

۳. تفسیر المیزان اثر علامه محمد حسین طباطبایی ترجمه‌ی سید محمد باقر موسوی همدانی.

۴. اطیب البیان فی تفسیر القرآن تألیف سید عبدالحسین طیب.

۵. شادی و شادکامی از دیدگاه اسلام اثر سید مهدی خطیب.

۶.نهج البلاغه تألیف شریف رضی.

۷. غررالحکم و دررالکلم تألیف عبدالواحد بن محمد آمدی.

مطالب مرتبط

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

فارسی سازی پوسته توسط: همیار وردپرس