ارتباط موثر و دینداری

انسان موفق، انسانی است که بتواند با خود، دیگران و حتی پدیده های طبیعی ارتباطی موثر و مفید داشته باشد. ارتباط با خود (یعنی تضمین و تأمین بهداشت جسمی و روانی) ارتباط با خدا (یعنی انجام واجبات و ترک محرمات) ارتباط با والدین (احترام و تواضع در برابر پدر و مادر و اولیای خدا) ارتباط با همسر (همدلی و همسویی در چارچوب معیارهای دینی و اخلاقی) ارتباط با فرزندان (در جهت تربیت و تزکیه و شادابی آنان) ارتباط با خویشان (به عنوان صله رحم و عبادت) ارتباط با دوستان (در جهت تأمین نیازهای معنوی، معرفتی و عاطفی) ارتباط با شهروندان (رعایت حقوق شهروندی و زیر پا نگذاشتن حق الناس) ارتباط با همنوعان (به عنوان بنی آدم اعضای یک پیکرند) ارتباط با طبیعت (تضمین بهداشت و زیبایی دریاها، جنگل ها و…) با مقدمه مختصر مذکور، اگر بگوییم قرآن یک کتاب ارتباطات است، سخنی به گزاف نگفته ایم. همه پیام های آسمانی و آموزه های معصومین (علیهم السلام)، برای طراحی و تنظیم ارتباطات مقرر شده اند.بنابراین ارتباط موثر (که در این جا منظور ارتباط و تعامل سالم با اطرافیان است) بدون تأکید بر آیین نامه ارتباطات (قرآن و سنت) محقق نخواهد شد.مبانی ارتباطات با رویکرد دینی، بر هفت محور اصلی استوار است:

۱ معرفت

شناخت وظایف و تکالیف دینی در تعامل و معاشرت با دیگران اولین پیش نیاز ارتباط موثر است. بر این اساس، ارتباط با اطرافیان به عنوان عبادت و جلب رضایت خداوند انجام می گیرد.ارتباط مبتنی بر تکلیف، در پی تأمین منافع خود نیست. احترام و محبت به دیگران را با نیت و جهت عبادت پیشه خود می سازد.بسیاری از اختلافات و تنش های خانوادگی و اجتماعی و نیز یکی از علل مهم کاهش روابط بین دوستان، خویشان و همسایگان ریشه در توقع تلافی دارد. من سلام می دهم انتظار جواب دارم. هدیه می دهم تا هدیه بگیرم. درست مثل فرهنگی که در بازار تجارت و کسب و کار حاکم است پولی می دهم تا کالایی بگیرم.در حالی که در فرهنگ ارتباطات دینی، کمک و یاری و محبت و ارتباط با دیگران به عنوان یک وظیفه دینی تلقی شده و مثل نماز و روزه و خمس، توقعی در کار نیست. نادیده گرفتن اصل معرفت در ارتباط، موجب رشد خرافات و فرو غلتیدن در اختلافات فرقه ای و قبیله ای خواهد شد.

۲ همکاری

براساس آیه کریمه « وَتَعَاوَنُواْ عَلَی الْبرِّ وَالتَّقْوَی»

(مائده/۲) همه مسلمانان در برابر یکدیگر مسئولند، تا در خوبی ها و نیکی ها یار و یاور هم باشند.از تشویق زبانی و کلامی گرفته تا مساعدت های مالی و رفاهی و نیز همکاری و همیاری در رفع مشکلات و کاستی های نرم افزاری و سخت افزاری معاشران.همکاری و تعاون موجب سلامت و آرامش و نشاط فردی و اجتماعی شده و دوستی، صمیمیت و انسجام و وحدت اقشار مختلف جامعه خواهد شد. در این صورت، جامعه دینداری، مدل بسیار زیبایی خواهد شد برای تمامی جوامع بشری.

۳ مشورت

حضرت علی(علیه السلام) می فرماید: مشورت موجب سهیم شدن در خرد خردمندان و مانع هلاکت و پشیمانی خواهد شد.در روایات اسلامی، از مشاوره به عنوان بزرگ ترین یار و عزیزترین دوست نام برده شده است.خداوند، پیامبر گرامی اسلام را امر به مشورت با مردم به ویژه نخبگان می فرماید.بدون مشاور زندگی کردن، یعنی بدون بهره گیری از متخصصان و کارشناسان زندگی کردن. در بسیاری موارد مشاور نقش داور و راهنما را به عهده داشته و مانع افسردگی، بلاتکلیفی، اضطراب و بداخلاقی های رایج خواهد شد.حضور فعال هر مشاور در هر خانواده ای مسیر و مقصد را روشن تر و ناسازگاری ها و تنش ها را به شدت کاهش خواهد داد.ای کاش به جای درد و دل کردن با این و آن و در میان گذاشتن راز زندگی با اطرافیان با حضور مشاوری متعهد و دلسوز و آگاه، در پی ساماندهی نظام ارتباطی خود با دیگران موافقت می کردیم.

۴ معاشرت

بر اساس روایات اسلامی، آثار و برکات اخلاقی و عرفانی و اجتماعی معاشرت و صله رحم بقدری گسترده و عمیق است که پرداختن به آن ها خود کتابی مفصل و مستقل خواهد شد و در این مجال نمی گنجد. امّا به قدر مقدور همین بس که امام باقر (علیه السلام) فرمود: افرادی که صله رحم نمی کنند از تقوی بهره ای ندارند، زیرا خداوند دانا در کلام خود صله رحم و تقوی را در کنار یکدیگر آورده است. (تفسیر برهان ۱/۳۳۹) .اهل دل و دانش را همین یک حدیث کفایت می کند تا اذعان کنیم که ارتباطات اگر بر اساس جلب رضایت خدا باشد. موجب تقویت بنیان دینی جامعه و حاکمیت اخلاق و رفتار انسانی و الهی در بین مردم خواهد شد. خداوند متعال در حدیث قدسی فرمود: من رحمان، رحم و خویشاوندان را از اسم خود مشتق نموده ام لذا هر کس با خویشاوندان صله رحم و پیوند بر قرار کند، با او می پیوندم و هر کس با آنان قطع رابطه نماید، من نیز رابطه خود را با او قطع می کنم (بحار ج ۱۳ ص ۳۳۴). همان طور که ملاحظه می شود ارتباط موثر و دینداری، پیوندی محکم و مسلّم با یکدیگر دارند. به عبارتی دیگر ارتباط یا همان صله رحم بدون توجه و تکیه بر آموزه های دینی، ارتباطی ناپایدار خواهد شد.

۵ محبت

گوهر و جوهر، قواعد و معیارهای ارتباط موثر، عشق و دوستی و محبت می باشد. اجرای قانون بدون عشق و محبت محال است.مدیریت و معاشرت و مشورت و معاونت بدون محبت، واژه هایی خشک و بی روح خواهند بود. رابطه والدین با فرزندان و بالعکس، رابطه کارگزاران و ملت محبت و دوستی پایدار و ماندگار و موثر خواهد بود.در آیه ۹۶ سوره مریم چنین آمده است: « کسانی که ایمان آورده، عمل صالح انجام می دهند، عشق و محبت بین آنان موج می زند.»

۶ صداقت

اعتماد و اطمینان قلبی اعضای تشکیل دهنده نهادهای اجتماعی، از خانه و مدرسه گرفته تا دانشگاه و پادگان و کارخانه و بازار فضا و فرصت ارتباط مستمر و موثر را فراهم خواهد ساخت.صداقت ضد ریا و دروغ و دو رنگی و فریب است. و این ها موانع عمده ارتباط موثر و نهادینه سازی اخلاق و رفتار اسلامی و انسانی.بدون صداقت، همه روابط اجتماعی، سیاسی، فرهنگی و اقتصادی در جامعه رنگ و بویی مادی و غیرانسانی به خود خواهند گرفت.

۷ طراوت

شادابی، نشاط و طراوت چه در ظاهر و پوشش، چه در کلام و پیام رسانی از اصلی ترین پیش نیازهای ارتباط موثر می باشد.انسان مومن در ارتباط با دیگران نباید نسبت به سر و وضع ظاهر خود و نیز زیبایی و معطر و مرتب بودن خود بی توجه باشد.