سرعت مجاز در پیمودن راه زندگی

اساس هر کاری رعایت حد اعتدال آن کار است. شتابزدگی و سستی در کار حدود افراط و تفریط در آن کارند و هر دو صفات مذمومی هستند که دوری از آنها سفارش شده است. حضرت علی علیه السلام فرموده: شتاب پیش از توانایی بر کار، و سستی پس از به دست آوردن فرصت از بی خردی است.(نهج البلاغه/ ترجمه دشتی/ حکمت ۳۶۳)

نتیجه سستی در عمل

حضرت موسی بن جعفر(ع) در ضمن سفارش خود به یکی از فرزندانش فرمود: بپرهیز از تنبلی و سستی که آنها تو را از نصیب دنیا و آخرتت محروم می گردانند. پیغمبر اکرم(صلی الله علیه و آله) ضمن سفارش خود به امام علی علیه السلام فرمود: ای علی! از دو خصلت پرهیز کن: از سستی و تنبلی ،اگر سستی و بی تابی کنی نمی توانی در راه حق شکیبا باشی، و اگر تنبلی کنی حقی را نمی توانی ادا کنی، یا علی! هر که سستی و بی تابی بر او چیره شود آسایش و راحتی از او رخت می بندد.(جهاد النفس وسائل الشیعه/ترجمه صحت/ ۲۹۷) امام صادق علیه السّلام فرمودند: اگر خداوند پاداش می دهد پس تنبلی برای چیست! (ایمان و کفر(ترجمه الإیمان و الکفر بحارالأنوار)/ ج ۲/ ۵۹۲).امیر مومنان علیه السلام فرمود: سستی و تنبلی، آخرت را تباه می کند. و نیز فرمود: هر کس تنبلی و سستی اش مداومت یابد، آرزویش ناکام و عملش زشت خواهد شد.

ابوصالح می گوید: امام صادق علیه السلام به من فرمود: با مردم با انصاف رفتار کن [حق مردم را به طور کامل پرداخت کن ]؛ در اموالت با دیگران مثل خودت رفتار کن.آنچه برای خود می پسندی، برای دیگران بپسند؛ خدا را بسیار یاد کن و از تنبلی و دلتنگی بپرهیز. همانا پدرم این گونه به من سفارش می کرد و پدرش نیز به وی به این مطلب و به نماز شب سفارش می کرد. هر گاه تو تنبلی کنی، حق خداوند را بجا نمی آوری و اگر دلتنگ و افسرده گردی، حق کسی را نمی پردازی. محمد بن مسلم از امام باقر علیه السلام روایت می کند که فرمود: من کسی را که در کار دنیایش تنبل باشد، دشمن دارم. هر کس در کار دنیایش کسل و بی حال باشد، در کار آخرتش بی حال تر خواهد بود.(منابع فقه شیعه (ترجمه جامع احادیث الشیعه) / ج ۲۲ / ۱۵۹) حضرت علی علیه السلام فرمود: هر کس تن به سستی دهد، حقوق را پایمال کند، و هر کس سخن چین را پیروی کند دوستی را به نابودی کشاند (نهج البلاغه/ ترجمه دشتی/ حکمت ۲۳۹) و درود خدا بر او، فرمود: آن کس که در عمل کوتاهی کند، دچار اندوه گردد و آن را که از مال و جانش بهره ای در راه خدا نباشد خدا را به او نیازی نیست.(همان/ حکمت ۱۲۷) از این رو موارد زیر را می توان از نتایج تنبلی و سستی در عمل برشمرد: بی نصیب گشتن از دنیا و آخرت، اداء نکردن حق، سلب آسایش و راحتی، اندوه و افسردگی، تباه شدن آخرت، زشتی عمل و ناکامی در آرزوها.

هشدار درباره شتابزدگی

علاوه بر نهی از سستی و تنبلی در مورد شتابزدگی و عجله در انجام امور زندگی نیز فراوان نهی شده است از آن جمله حضرت علی علیه السلام می فرمایند: مبادا هرگز در کاری که وقت آن فرا نرسیده شتاب کنی، یا در کاری که وقت آن رسیده سستی ورزی، یا در چیزی که (حقیقت آن) روشن نیست ستیزه جویی نمایی یا در کارهای واضح و آشکار کوتاهی کنی! تلاش کن تا هر کاری را در جای خود، و در زمان مخصوص به خود، انجام دهی.(نهج البلاغه/ترجمه دشتی/ نامه ۵۳).عجله و شتابکاری به این معناست که آدمی به مجرد آنکه امری به خاطر او خطور کرد اقدام بر آن نماید بدون آنکه اطراف آن را ملاحظه نماید و در عاقبت آن تأمل کند. از رسول اکرم صلی الله علیه مروی است که عجله کار شیطان است و مکرر به تجربه رسیده است که هر امری که بی تأمل از انسان سرزد باعث خسران و زیان و فاعل آن نادم و پشیمان می شود و همین در مذمت این صفت بس است که هر عجول سبکی در نظرها خوار و در دلها بی وقع و بی اعتبار است و باعث کلی، در فروختن دین به دنیا و معاوضه کردن نعیم آخرت و پادشاهی ابد به مزخرفات این عاریت سرا شتابکاری و عجله است.

راه علاج آن این است که یاد فساد و سوء عاقبت آن کنی و متذکر آن شوی که باعث سبکی و خفت و بی قدری و ذلت در نظر مردمان است و موجب ندامت و پشیمانی است پس متذکر شرافت ضد آن، که وقار و طمأنینه است گردی و بدانی این صفت اولیا و انبیاست و با خود قرار دهی که دیگر هیچ فعلی را بی تأمل نکنی تا عادت تو شود و صفت خبیث عجله از تو رفع شود.