اصول معاشرت صحیح

انسان به عنوان موجودی ذی شعور وقتی که در بین همنوعان خود زندگی می کند ناچار است که قوانینی را رعایت کند؛ از جهتی نیز دین اسلام به عنوان کامل ترین ادیان همه جنبه های وجودی انسان را در نظر گرفته و بهترین برنامه ها و اصول را در روابط بین انسانها معرفی کرده است. لذا انسانی که به دنبال بهترین اصول برای معاشرت با دیگران است بهتر است به این برنامه جامع رجوع کرده و از آن بهره گیرد.

بنابراین اصولی که می تواند انسان را در معاشرت با دیگران کمک رساند و سعادت دنیوی و اخروی او را به همراه داشته باشد از این قرار است:

۱ـ احترام به شخصیت دیگران

اگر کسی انتظار دارد که دیگران با او محترمانه رفتار کنند، اولین قدم این است که خودش با دیگران با احترام رفتار کند.مردم برای دوستی ورزیدن با افراد صرفاً خواهان احترام و بزرگداشت خود از سوی آنان می باشند.حال لازم است که این احترام هم در گفتار باشد و هم در کردار.سیره عملی رسول اکرم(ص) بدین گونه بوده: هنگامی که برادران دینی بر آن بزرگوار وارد می شدند، به احترامشان از جا بر می خاست، برای آنان جا باز می کرد و زیرانداز پهن می نمود، گاهی عبای خود را از دوش کشیده برای دیگران می انداخت، برای تکیه دادن ایشان بالش فراهم می ساخت و اگر برادر دینی اش از راه دور می آمد، چند قدمی به استقبالش رفته و او را به آغوش مهر می کشید و پیشانی اش را می بوسید.(۱)

۲ـ خدمت به خلق

از نکات بسیار حساس در اخلاق اسلامی حسّ تعاون و خدمت به مردم بخصوص خدمت به مومنان و صالحان است. از مجموعه تعالیم اسلامی و سیره اولیای استفاده می شود که پس از ادای فرایض، بالاترین وسیله برای تقرّب به خداوند متعال این خصلت نیکو است. اولیای خداوند همواره در خدمت مردم بودند و شخصاً در رفع حوایج آنان اقدام می کردند.امام کاظم(علیه السلام): اِنَّ خَواتیمَ أعمالِکُم قَضاءُ حَوائجِ إخوانِکُم والإحسانِ إلیهِمْ ما قَدَرْتُم و الاّ لَمْ یُقْبَلْ مِنْکُم عَمَلٌ(۲)همانا مُهر قبول اعمال شما، برآوردن نیازهای برادرانتان و نیکی کردن به آنان در حد توانتان است و الا (اگر چنین نکنید)، هیچ عملی از شما پذیرفته نمی شود.امام صادق(علیه السلام): قال ا… عزّوجل: ألخَلقُ عِیالی فَأَحبُّهُمْ إِلیَّ أَلْطَفُهمْ بِهمِ وَ أَشعاهُمْ فی حَوائِجِهِمْ.(۳) خدای متعال می فرماید: مردم خانواده من هستند، پس محبوبترین آنان نزد من کسانی هستند که با مردم مهربان تر و در راه برآوردن نیازهای آنان کوشاتر باشند. رسول خدا (صلّی ا… علیه و آله و سلّم )فرمود: «دخل عبْدٌ الْجنَّهَ بِغُصْنٍ من شوکٍ کان علی طریقِ الْمسلمین فَاَماطَهُ عنهُ.»(۴)بنده ای از بندگان خدا در اثر اینکه شاخه خاری را از سر راه مسلمین برداشت اهل بهشت شد.

۳ـ معاشرت با خوبان

معاشرت با دوستان بد، انسان را از مسیر تکامل باز می دارد.به همین دلیل مسلمان، باید دوستان خود را با صلاحدید دین خود انتخاب نماید، یعنی در خصوص اینکه با چه کسانی معاشرت نماید و با چه کسانی معاشرت ننماید، باید نظر اسلام را سوال نماید.رسول اکرم (صلی ا… علیه و آله) : اَلجَلیسُ الصّالِحُ خَیرٌ مِنَ الوَحدَهِ، و الوَحدَهُ خَیرٌ مِن جَلیسِ السّوءِ(۵)همنشین خوب، از تنهایی بهتر است و تنهایی از همنشین بد بهتر است.امام صادق(علیه السلام): اَدّبَنی اَبی بِثَلاثٍ … ونَهانی عَن ثَلاثٍ : قالَ لی : یا بُنَیَّ مَن یَصحَب صاحِبَ السّوءِ لا یَسلَم وَ مَن لا یُقَـیِّد اَلفاظَهُ یَندَم، وَ مَن یَدخُل مَداخِلَ السَّوءِ یُتَّهَم… وَ نَهانی اَن اُصاحِبَ حاسِدَ نِعمَهٍ وَ شامِتا بِمُصیبَهٍ ، اَو حامِلَ نَمیمَهٍ (۶)؛پدرم مرا به سه چیز ادب آموخت و از سه چیز نهی ام فرمود. سه نکته ادب این بود که فرمود: فرزندم! هرکس با دوست بد بنشیند، سالم نمی ماند و هر کس گفتارش را کنترل نکند، پشیمان می شود، و هر کس به جایگاه های بد وارد شود، مورد بدگمانی قرار می گیرد (زیر سوال می رود) و آن سه چیز که مرا از آن نهی فرمود: دوستی با کسی که چشم دیدن نعمت کسی را ندارد، و با کسی که از مصیبت دیگران شاد می شود و با سخن چین.

۴ـ هدیه دادن به دیگران

از دستوراتی که در آموزه های دینی تأکید بر آن شده، هدیه دادن به دیگران است؛ البته یادآوری این مساله ضروری است که هدیه در متون دینی مفهومی وسیع تر از هدایای مادی است و شامل هدایای معنوی نیز می گردد. در هدیه دادن باید به کیفیّت و آثار تربیتی ـ معنوی هدیه توجّه شود و ارزش مادی و مالی آن نباید مورد توجه باشد، از همین رو مصادیق معنوی هدیه بر مصادیق مادی آن اولویّت داده شده است؛ از آنجا که در بحث هدیّه، مهمّ آثار تربیتی است؛ شایسته است که در تهیّه آن، علاقه و شوق کسانی که هدیّه برای آنان خریداری می شود، در نظر گرفته شود؛ تا با دیدن آن، هیجان و شور و شوق روحی در دریافت کنندگان هدیه ایجاد شود و موجب ایجاد صمیمیت و همدلی بین آنان گردد.پیامبر (صلی ا… علیه و آله) :لَا تَزَالُ أُمَّتِی بِخَیْرٍ مَا تَحَابُّوا وَ تَهَادَوْا وَ أَدَّوُا الْأَمَانَه(۷) امّت من تا هنگامی که یکدیگر را دوست بدارند، به یکدیگر هدیه دهند و امانتداری کنند، در خیر و خوبی خواهند بود.پیامبر (صلی ا… علیه و آله) :تَهادَوا فَإِنَّها تَذهَبُ بِالضَّغائِنِ(۸)؛به یکدیگر هدیه بدهید، زیرا کینه ها را از بین می برد.

۵ـ حفظ امانت دیگران

امانتداری و بازگرداندن به موقع و همراه با حفظ سلامت امانت، یکی از خصایل پسندیده در اسلام است. معمولاً انسان در زندگی به انسان های امین نیازمند می شود، تا مال، وسیله، راز یا مطلب مهمی را نزد آنها به امانت بسپارد. امانت گذاری ناشی از اعتماد به امانت گیرنده است. حفظ امانت دیگران، توجه به اعتماد آنها و احترام به احساسات پاک انسانی است.امام صادق(علیه السلام) :إنَّ ا… عَزَّوَجَلَّ لَم یَبعَث نَبیّاً إلّا بصِدقِ الحَدیثِ وَ أداءِ الأمانَهِ إلَی البَرِّ وَ الفاجِرِ.(۹) خدای عزوجل هیچ پیامبری را نفرستاد، مگر با راستگویی و برگرداندن امانت به نیکوکار و یا بد کار.رسول ا… (صلّی ا… علیه و آله و سلّم) :اِن اَحبَبتُم اَن یُحِبَّکُمُ ا… وَ رَسولُهُ، فَاَدّوا اِذا ائتُمِنتُم وَ اصدُقوا اِذا حَدَّثتُم وَ اَحسِنوا جِوارَ مَن جاوَرَکُم.(۱۰) اگر می خواهید خدا و پیغمبر، شما را دوست بدارند، وقتی امانتی به شما سپردند، امانتداری کنید و چون سخن گویید، راست گویید و با همسایگان خود به نیکی رفتار نمایید.امام علی (علیه السلام): اَلامانَهُ تَجُرُّ الرِّزقَ،و الخیانَهُ تَجُرُّ الفَقرَ؛(۱۱) امانتداری روزی می آورد و خیانت در امانت فقر.بنابراین بر هر فرد جویای حق لازم است که در برخورد با دیگران اصول معاشرت را از سیره و روش اوصیا و اولیای الهی اتخاذ کند و این بزرگواران را الگوی اخلاقی خود قرار دهد.

زهرا انصاری نسب

پی نوشتها:

۱ـ بحارالانوار، ج ۱۶، ص ۲۳۵؛ وسائل الشیعه، ج ۸، ص ۵۵۹. ۲ـ بحار الانوار، ج ۷۵، ص ۳۷۹.۳ـ الکافی، ج ۲، ص ۱۹۹. ۴ـ سفینه البحار، ج ۲، ص۸۲. ۵ـ امالی(طوسی) ص۵۳۵. ۶ـ تحف العقول ص۳۷۶. ۷ـ عیون اخبار الرضا ج۲ ، ص۲۹ ، ح۲۵. ۸ـ کافی، ج۵ ، ص۱۴۴ ،ح ۱۴؛من لا یحضر الفقیه ج۳ ، ص۲۹۹. ۹ـ همان،ج۲، ص۱۰۴،ح۱. ۱۰ـ نهج الفصاحه، ح ۵۵۴. ۱۱ـ تحف العقول ص۲۲۱.