معیارهای انتخاب دوست
امـام صـادق(ع) می فرماید: هیچ ارزش و بهایی ندارد رفاقت و دوستی با کسی که آنچه برای خود می خواهد، برای تو نخواهد. حـسـاسیت نسبت به مشکلات و نیازهای افراد، یکی از صـفـات بـرجـسته و پسندیده اهل ایمان است. افرادی که براساس ایـمـان بـه مبدا و معاد و سایر مقدسات، پیمان دوستی بسته اند، خـود را جـدای از دیگران نمی دانند و همواره به فکر هم نوعان و دوستان خود هستند.
برخورداری از روح اجتماعی
مـرتضی مطهری با اشاره به حدیثی از پیامبر(ص) می نـویـسد: (مثل اهل ایمان در دوستی متبادل و عاطفه مـشـترک، همانا مثل یک پیکر است که چون عضوی درد می گیرد، سایر اعـضای جسد بی قراری و همدردی می کنند، درجه حرارت بدن بالا می رود و تـب عارض می گردد، استراحت و آسایش از تمام بدن رخت برمی بندد، بی خوابی پیدا می شود. خاصیت موجود زنده این است که بین اعضا و اجزا همکاری و همدردی و هماهنگی هست و آن جماد و مرده است که از خراب شدن یک جز اثـری در سـایـر اجزا[یش] دیده نمی شود.
جامعه نیز به نوبه خود حـیات و ممات دارد. روح اجتماعی نیز به نوبه خود حقیقتی است از حـقـایـق ایـن جـهان. اگر روح اجتماعی وجود داشته باشد و جامعه زنـده و جـاندار بـاشد، بدون شک همدردی و همکاری در آن جامعه وجـود دارد؛ دیگر در آن جامعه جنس تقلبی برای یکدیگر تهیه نمی کـنـنـد، به یکدیگر کم نمی فروشند، رعایت انصاف و عدالت را می نمایند و در خوشی و ناخوشی دیگران شریک هستند.) در حـقـیـقت، انسان برخوردار از روح اجتماعی، انحصارگر و منفعت طـلـب نـیـست که همه خوب ها را منحصرا برای خود بخواهد و با در نـظـر گـرفـتـن منافع خود تا زمانی به رابطه خود با دیـگـران ادامه دهد که منافعش ایجاب می کند. بلکه او انسان فداکار و باانصافی اسـت کـه در بـرخـوردهـای اجتماعی همواره خود را جای دیگران می گـذارد و بـرای دیـگـران هـمـان را پسند می کند که برای خود می پسندد و همان را بد می شمرد که برای خود بد می داند. افـراد بـرخـوردار از چنین روحیه عالی و ارزشمند، شایسته ترین دوسـتـان و بـهـترین همراهانی هستند که انسان می تواند در پرتو خـیر و برکت و با تکیه بر دوستی های صمیمانه و پایدار آنان، بر مـشـکلات زندگی و ناملایمات و سختی های روزگار چیره گشته و زمینه های رشد و نیل به سعادت و خوشبختی را برای خود فراهم سازد. نـوع دوسـتـی و نـوع گـرایـی ایـن قـبیل دوستان، مهم ترین عامل بـازدارنـده ای است که آنان را از هر نوع خیانت و خسارت و زیان رسـانـدن بـه دوسـتـان خـود باز می دارد. قلب چنین افرادی برای دوسـتانشان می تپد، دست و پا و گوش و زبان و تمام وجود آنان در راسـتـای مـنافع دوستانشان در تکاپو و فعالیت است، آنان در صدد کـاسـتن از بحران ها و مشکلات دوستان خود هستند و نه مشکل ساز و بحران آفرین.
خیرخواهی و انصاف
طبع هر انسان طوری است که نسبت به افراد همفکر و هم عقیده خود و کـسـانی که دیدگاه و نظر او را در مسائل مختلف زندگی بپذیرند و تـایـیـد کـنند، علاقه نشان می دهد. فـرق نمی کند مسئله مورد توافق، موضوعی کم ارزش و پیش پا افتاده باشد یا مسئله ای مهم و قابل توجه، بـه طـور کـلـی تعریف و تمجید و احسنت گفتن و طرفداری کـردن دیـگران از آنچه ما پذیرفته ایم، برای هریک از ما انسان ها ذاتا مسرت بخش و امری طبیعی است و این امر در متمایل ساختن و تـشـویـق افـراد به نزدیک شدن به دیگران و برقرار کردن رابطه دوستانه با آنان بسیار موثر است. در ایـن که هیچ یک از ما انسان ها، به جز معصومان، مصون از خطا و اشـتـبـاه نـیستیم، تردیدی نیست.
این طور نیست که هرچه را ما پـذیرفته ایم یا هر اندیشه ای داشتیم یا از هرچه خوشمان آمد، بجـا و درسـت باشد. ممکن است برخی از دیدگاه ها و داوری های مـا دربـاره مـسـائـل مـختلف نادرست و ناصحیح باشد. اما در این مـسـئله که آیا هرکس نسبت به ما خوشبین بود و از فکر و اندیشه و دیـدگاه ما در مسائل مختلف تعریف و تمجید کرد و همواره مدح و ثـنـای مـا را گـفت، شایسته دوستی و ارتباط است یا خیر، با تـوجه به سطح فکر و فرهنگ افراد و برداشت آنان از دوست و دوستی در زندگی، دیدگاه های مختلفی وجود دارد. افـراد سـطحی نگر و کوته فکر که ظاهربین اند و به دوست و دوستی هـمـانـنـد کـالایـی یـک بـار مصرف می نگرند و هدف های زودگذر و نـاپـایـدار در نـظـر آنـان جـلوه گر است، از این قبیل تعریف و تـمـجیدها بسیار مسرورند و دوستان خود را از مـیـان کسانی برمی گزینند که با هر فعل و هر حرکتی که از آنـان صادر می شود موافق و هم ساز باشند و بر کارهای آنان مـهر تایید زنند و در مقابل خطاها و انحرافات و گناهان آنان دم فـرو بندند و لب به اعتراض و انتقاد نگشایند.
اما افراد خردمند و تیزبین که با توجه به معیار خیرخواهی و انصاف، دوستان خود را بـرمی گزینند در این مسئله رای و نظری دیگر دارند. آنان در صدد اصـلاح و رشـد و تـعالی خویش اند و انتقاد سازنده را بر تعریف و تـمـجـیدهای نابجا و چاپلوسانه ترجیح می دهند و با آغوشی باز بـه اسـتـقـبال امر و نهی و تذکرات سازنده دوستان خود می روند. آنـان در مـکـتـبـی تـربیت شده اند که معتقد است بهترین دوستان کـسـانی هستند که دیگران را به راه صواب و کار خیر رهبری کنند، عـیوبشان را بازگو نمایند و خطاها و اشتباهاتشان را یادآور شوند.
