اصلی ترین تهدید برای فرهنگ چیست؟

از روزهای نخستین آفرینش انسان، میان حق و باطل جنگی تمام نشدنی شروع شده است و این دو جبهه ی بزرگ، همیشه در حال صف آرایی برای غالب شدن بر دیگری هستند.

تلاش های انبیاء عظام و معصومین(علیهم السلام) و اولیاء الهی در راس جبهه حق، باعث شده که بخش زیادی از توان فکری و روحی و جسمی آنها صرف این مبارزه گردد. اگرچه وعده ی خداوند درباره پیروزی حق، قطعی است امّا گذشت زمان نشان داده است که غفلت از این جبهه و نشناختن ابعاد هجومی دشمن، ضربات مهلک و جبران ناپذیری بر پیکره دین وارد آورده است.

هم چنانکه قرآن کریم می فرماید: و فتنه [=شرک] از کشتار بزرگتر است و آنان پیوسته با شما می جنگند تا اگر بتوانند شما را از دینتان برگردانند. [بقره/۲۱۷] [۱] با این بیان از قرآن کریم محدوده خاستگاه دشمنان، دین ماست یا به تعبیر دیگر جنگ، جنگ دین و فرهنگ است و دشمن تا سرنگونی دین ایستاده است.

امّا نگرش عمیق به موضوع تداعی جبهه ی حق و باطل در طول اعصار، بیانگر این نکته است که جنگ، تنها جنگ نظامی و لشکر کشی و جنگ تن به تن نیست. جنگ بر دو نوع سخت و نرم است. جنگ سخت که همان رویارویی مستقیم است با ابزار و سلاح های کارآمد انجام می گیرد و جنگ نرم با رویارویی و سلاح هایی مختص به خود است. در جنگ سخت بدن ها مورد حمله هستند و در جنگ نرم، افکار و فرهنگ مورد هجمه است. سلاح در جنگ سخت تفنگ و انواع گلوله و… است ولی در جنگ نرم سلاح کارآمد، سخن و نوشته و مقاله ها و… است.

جنگ نرم، مترادف اصطلاحات بسیاری در علوم سیاسی و نظامی است. در علوم نظامی از واژه هایی مانند جنگ روانی یا عملیات روانی و در علوم سیاسی از واژه هایی چون براندازی نرم، تهدید نرم، انقلاب مخملین و اخیراً به واژه انقلاب رنگین برای تبیین این اصطلاح استفاده می شود.

گاهی به جای جنگ، از واژه های تهدید یا قدرت نیز استفاده می شود، ولی در نهایت، هر دوبه یک مفهوم ختم می شوند.

نظریه ی جنگ نرم طی دهه های اخیر وارد ادبیات سیاسی شده است و “ژوزف نای” از اندیشمندان معاصر، معتقد است، مبنای قدرت سخت یا جنگ سخت بر “اجبار” و مبنای قدرت نرم بر “اقناع” است، او برخلاف بعضی از صاحب نظران، اقتصاد و دیپلماسی را در زیرمجموعه قدرت سخت قرار داده و تنها از رسانه بعنوان قدرت نرم نام می برد. [۲]

گاهی دشمن برای جنگ سخت، مقدماتی را فراهم می کند و زمینه هایی را ایجاد می کند که موفقیت خود را مسجّل کند یعنی اول جنگ افکار است، بعد، برنامه ریزی برای جنگ رو در رو (سخت) بوجود می آید و دشمنی که در جنگ افکار، شکست بخورد هوس جنگ رو در رو را از سر خود بیرون می کند و شکست در جنگ افکار و فرهنگ دشمن را برای قدم های بعدی مهیا می کند.

توصیه های پیر فرزانه و نگاه های مقام معظم رهبری(مدظله العالی) به این موضوع، بازهم نشان از اوج بصیرت و دشمن شناسی ایشان است. که می فرماید: امروز جمهوری اسلامی و نظام اسلامی با یک جنگ عظیم مواجه است، لیکن جنگ نرم؛ در جنگ نرم، چه کسانی باید به میدان بیایند و اصولاً ماهیت این جنگ چیست؟ قدر مسلم نخبگان فکری اند؛ یعنی شما افسران جوان، جبهه مقابل جنگ نرمید. وقتی انسان، تجهیز، صف آرایی، دهان های با حقد و غضب گشوده شده و دندان های با غیظ فشرده شده علیه انقلاب و امام خمینی و آرمان های نظام اسلامی را می بیند وجود این جنگ نرم را باور می کند هرچند ممکن است عده ای این را نبینند. [۳]

اندلس تجربه شکست سخت مسلمانان در جنگ نرم علیه دشمن است. شاید در عرصه جنگ سخت شاهد پیروزی های چشم گیر از جانب مسلمانان بودیم ولی در عرصه جنگ نرم تجربه های سختی برای مسلمین وجود دارد ازجمله آنها اندلس هست که جنگ نرم غرب مسیحی علیه مسلمانان است. در این جنگ نابرابر که باوجود غفلت مسلمین از وقوع جنگ نرم بود باعث شد که تقریباً تمام آثار اسلامی آن دیار از بین برود. سرزمینی که تقریباً هفت قرن(از هشتم میلادی تا پانزدهم میلادی) شاهکار های علمی ، فرهنگی و هنری فراوانی پدید آورده است و اندیشمندان بزرگی چون ابن رشد، ابن عربی و ابن بطوطه را تحویل جامعه اسلامی داده بود. به عقیده بسیاری از تحلیل گران، شکست مسلمانان در جنگ نرم و جبهه ی روانی باعث شکست در جنگ سخت و برچیده شدن آثار اسلامی گردید. جنگ نرمی که سلاح آن مسائل ضد فرهنگی از قبیل بی بند و باری و ترویج بی عفتی و… بود.

با نگاهی به جریان شناسی جنگ نرم می توان گفت که این شیوه جنگی، از دیرباز مورد استفاده قرار گرفته و همواره از سوی انسان ها در جنگ ها به عنوان یک ساز و کار موثر مورد توجه بوده است. تنها تفاوتی که می توان در میان جنگ های نرم در دوران گذشته و عصر معاصر یافت، تفاوت در ابزارها و روش های آن است و اصولاً بهره گیری از هر نوع ابزاری در جنگ نرم بر این پایه و محور قرار می گیرد که بر اندیشه و احساسات مخاطب تاثیر گذاشته و او را مرعوب خود سازد و بی آن که واکنشی از خود نشان دهد، تسلیم دشمن شده و یا در مسیر خواسته های او گام بردارد.

آموزه های قرآنی به جنگ نرم در حوزه دشمن شناسی و مقابله با دشمن، توجه داشته است. آیات بسیاری به این مسئله از زاویه ی دید مختلف نگریسته است. به این معنا که اگر دشمن، برخی از سازوکارهای جنگ روانی را در جنگ نرم به کار می گیرد، جامعه اسلامی نیز در دفاع و مقابله با دشمن می بایست از همه ی امکانات بهره گیرد. همچنان که در سوره بقره خداوند متعال می فرماید: پس هر کس بر شما تعدی کرد، همان گونه که بر شما تعدی کرده بر او تعدی کنید و از خدا پروا بدارید و بدانید که خدا با تقواپیشگان است .[بقره/۱۹۴]، [۴]

ذبیح الله محمدی بردبری

پی نوشت:

[۱] . «وَالْفِتْنَهُ أَکْبَرُ مِنَ الْقَتْلِ وَلاَ یَزَالُونَ یُقَاتِلُونَکُمْ حَتَّیَ یَرُدُّوکُمْ عَن دِینِکُمْ إِنِ اسْتَطَاعُواْ…»

[۲] . کتاب جنگ نرم، احمد حسین شریفی، چاپ هشتم، صفحه۲۶

[۳] . مقام معظم رهبری در دیدار با دانشجویان، ۴شهریور۱۳۸۸

[۴] . «فَمَنِ اعْتَدَی عَلَیْکُمْ فَاعْتَدُواْ عَلَیْهِ بِمِثْلِ مَا اعْتَدَی عَلَیْکُمْ وَاتَّقُواْ اللّهَ وَاعْلَمُواْ أَنَّ اللّهَ مَعَ الْمُتَّقِینَ»