کاموشناسی با خودش

کامو به نقل از نیچه گفته بود: آن کس که طرح بزرگی در انداخته است باید با همان هم بزید. طرح بزرگ کامو نوشتن بود. نه نوشتن درباره جهان که از نظرش پیش بینی نشده و غیرقابل فهم بود بلکه نوشتن درباره انسان که گرچه او نیز غیرقابل درک اما لااقل ملموس بود. در روزهای پایانی عمرش در نامه ای به کاترین سلرز می نویسد: « پس بگذار بمیرم. چون نمی خواهم بدون کار و نوشتن زندگی کنم.» خیال مرگ در روزهای پایانی زندگی کامو در ذهن او جای می گیرد تا به آنجا که از اتفاق های پیش بینی نشده سخن می گوید. در آخرین نامه اش به ماریا کاسارس می نویسد: «به احتمال زیاد سه شنبه با احتساب اتفاق های پیش بینی نشده ای که در جاده رخ می دهد.» سرانجام در چهارم ژانویه ۱۹۶۰ کامو بر اثر تصادف در جاده کشته می شود. متن زیر از آخرین مصاحبه های کامو با ژان کلود بریس ویل در سال ۱۹۵۹ از les nouvelles litteraires است.

در چه دوره ای از زندگی تان پی بردید که استعداد نویسندگی دارید؟

شاید استعداد کلمه مناسبی نباشد اما از ۱۷سالگی میل داشتم نویسنده شوم و همان موقع هم فهمیدم که خواهم شد.

به فکر کار دیگری هم بودید؟

تدریس، حقیقتش نیاز داشتم تا شغل دومی هم داشته باشم تا آزادبودنم تضمین شود.

موقع نوشتن «پشت ورو» چه؟ باز هم به شغل دوم فکر کردید؟

اصلا پس از «پشت ورو» قید نویسندگی را زدم اما به یکباره نیروی حیاتی شگفت آوری در من پدید آمد که منجر به نوشتن کتاب «عیش» شد.

در تلفیق خلق اثری و در همان حال نقش اجتماعی ای که به ناگزیر عهده دار شدید چه؟ از این نظر مشکلی هم حس می کردید؟ این موضوع چقدر برایتان مهم بود؟

البته مهم بود اما در عین حال زمانه ما اندک اندک چنان چهره مضحک یا حتی بدی به این قبیل «اشتغالات اجتماعی» دارد که به ما کمک می کند تا کمی خودمان را رها کنیم. اما این را هم باید به یاد داشت که هر نویسنده ای در هر حال به خاطر زندگی و آزادی ها مبارزه می کند.

آیا در کاراکتر نویسندگی تان احساس راحتی می کنید؟

در روابط خصوصی خودم خیلی راحتم اما در جنبه عمومی کارم که هیچ وقت هم آن را دوست نداشته ام گاه برایم غیرقابل تحمل می شود.

اگر مجبور باشید از نویسندگی دست بردارید، آن وقت بازهم فکر می کنید که بتوانید راضی و خوشبخت باشید؟

وقتی جوان تر بودم بدون نویسندگی هم می توانستم خوش باشم حتی امروز هم استعداد زیادی برای خوش بودن آرام دارم اما باید اعتراف کنم که دیگر نخواهم توانست بدون نویسندگی زندگی کنم.

فکر نمی کنید که موفقیت زودهنگامتان پس از کتاب «اسطوره سیزیف» که به یک باره شما را به عنوان لیدر جوانان معرفی کرد، جهت گیری ویژه ای به آثار بعدی تان داده باشد؟ منظور آن است که اگر در گمنامی نسبی مانده بودید باز هم می توانستید همین کتاب هایی را بنویسید که بعدا نوشتید؟

واضح است که شهرت، خیلی چیزها را تغییر می دهد از این نظر کمبودی حس نمی کنم اما شیوه کارم همیشه ساده بوده است. هرچه که ردکردنش ممکن بود، بی سروصدا رد می کردم اما درباره شهرت باید این را بگویم که نه در پی شهرت می روم و نه اصراری در گمنامی دارم «الخیر فی ما وقع»، این یا آن و شاید هم این و هم آن را وقتی که می رسند پذیرا می شوم اما لیدربودن من را به خنده می اندازد بالاخره هر کاری آدابی دارد. برای تدریس باید درسی بلد بود، برای هدایت کردن باید خود هدایت شده بود… اما این را بگویم، تا قبل از نوشتن کتاب هایم، گرفتار بردگی «مشهورشدن» بودم، یعنی به شهرت فکر می کردم الان اما ناچارم با جامعه بجنگم تا دوباره فرصتی به دست آورم تا خودم شوم و وقت نوشتن داشته باشم در هر صورت در این زمینه – شهرت توفیقی نصیبم شد، اما این کار برایم گران تمام شد.

آیا تصور می کنید که آثار اصلی و عمده خودتان را به پایان رسانده اید؟

هنوز ۴۵سالم است و دارای نیروی شگفت انگیزی هستم.

آیا نوشتن تابع یک طرح کلی است که آن را از پیش برنامه ریزی کرده اید یا اینکه به تدریج می نویسید و در این حال طرحش را هم پیدا می کنید؟

هر دو، اول طراحی است. اما موقعیت ها از یک سو و نوشتن و اجرای آن هم از سوی دیگر گاه تغییرش می دهد.

روش کارتان چگونه است؟

یادداشت برداری و تلنبارکردن ورق پاره ها، خیالبافی های گنگ و همه اینها طی ماه ها و سال ها، اما روزی اندیشه اساسی اثر از راه می رسد و ذهن را باردار می کند، آن وقت این اندیشه اجزای پراکنده را جمع می کند پس از همه اینها کار طولانی و البته دشوار تنظیم شروع می شود، این کار به خصوص از این بابت طولانی است و به درازا می کشد که بی نظمی ژرف درونم حدومرزی ندارد.

هیچ وقت نیازی احساس نکردید که درباره اثر در حال نوشتنتان با کسی صحبت کنید؟

نه و گاهی هم که استثنائا پیش می آید از خودم احساس رضایت نمی کنم.

وقتی کارتان به پایان می رسد چه؟ مثلا عقیده دوستی را پرسیده اید یا آنکه به همان عقیده خودتان بسنده کرده و از کارتان خشنود بوده اید؟

دو،سه دوست دارم که دست نوشته هایم را می خوانند و هرچه را نپسندند یادداشت می کنند و از هر ۱۰ اظهارنظری که می کنند ۹ بار حق را به آنها می دهم و متن را اصلاح می کنم.

در نوشتن کدام لحظه را ترجیح می دهید؟ ورود اندیشه اولیه طرح – الهام یا پشتکار را؟

ورود اندیشه را.

آیا رابطه ای میان حیات جسمانی هنرمند و الهامش یا همان ماهیت کارش می بینید اگر که اینطور است این ارتباط نزد شما چگونه است؟

زندگی جسمانی، هوای آزاد و آفتاب، ورزش و تعادل بدنی برای من لازمه بهترین کار فکری است. البته با برنامه ریزی درست و حسابی که این خودش از لوازمات زندگی جسمانی است اما راستش به ندرت همه اینها در یک جا جمع می شود ولی در هر حال این را هم می دانم که آفرینش چیزی یک انضباط روحی و جسمی می طلبد، درواقع نوعی نبرد است، هرگز، هیچ کاری را در بی نظمی، بی حالی و ضعف جسمانی انجام نداده ام.

پس منضبط هستید؟

تلاش می کنم که باشم، وقتی همه چیز مهیا باشد، چهار یا پنج ساعتی در آغاز روز کار می کنم.

وقتی کاری را به فردا موکول می کنید چه؟ ناراحت نمی شوید؟

چرا، خودم را مقصر حس می کنم، از خودم بدم می آید.

در میان شخصیت های داستان هایتان کدام پیش شما محبوب تر است؟

ماری، دورا، سه لست.

به نظر می رسد شخصیت های داستان هایتان به دو خانواده تعلق دارند، خانواده اول که کاگیلولا نماینده آن است متمایل به فردیت نیرومند و اعمال اراده است و خانواده دوم که مورسو را می توان نماینده آن در نظر گرفت، مشتاق گمنامی و گوشه گیری هستند. آیا این دو خانواده متضاد را می توانید در ضمیر ناخودآگاه خودتان تشخیص دهید؟

بله. من شیفته تغییرکردن چیزی هستم، اما از آنچه تسخیر می کنم زود خسته می شوم و دل می کنم. این ضعف بزرگ من است، از طرفی خواهان گمنامی و گوشه گیری هستم، اما شوق زیستن باز مرا پیش می راند. خلاصه آنکه از این دو حال خارج نمی شود.

به عنوان آفریننده، کدام یک بیشتر راضی تان می کند؟ داستان، مقاله یا نمایش؟

تلفیق همه اینها در خدمت یک اثر.

از بعضی از نوشته هایتان چنین برمی آید که نمایش از نظرتان هنر زندگی کردن می نماید، آیا حدسم درست است؟

کمی اغراق است ولی گاه فکر می کنم می توانستم هنرپیشه شوم و به آن اکتفا کنم.

در اثر هنری و البته در اینجا اثر ادبی به کدام ارزش وفادارید؟

حقیقت و آن ارزش های هنری که حقیقت را نشان بدهد.

به نظرتان در آثار شما درونمایه مهمی وجود دارد که تاکنون از طرف مفسران مورد کم لطفی قرار گرفته؟

هزل .

نوشته های چاپ شده تان را چگونه ارزیابی می کنید؟

نوشته هایم را دوباره نمی خوانم، چون همه شان تمام شده مرده به نظر می آیند. می خواهم کار دیگری انجام دهم.

چه چیزی سبب امتیاز آفریننده است؟

تازگی، مسلما آفریننده یک چیز را می گوید اما فرم ها را تغییر می دهد و نوبه نو می کند آن هم به صورتی خستگی ناپذیر، هنرمند از قافیه سازی بیزار است.

چه نویسنده هایی در شما تاثیر داشته اند، یا به شما کمک کرده اند که به حرف هایتان باور داشته باشید؟

از معاصران: گرونیه، مالرو، مونترلان. از کلاسیک ها: پاسکال، مولیر و البته ادبیات سده نوزدهم روس و نویسندگان اسپانیا.

چه اهمیتی برای هنرهای تجسمی قایلید؟

خیلی دلم می خواست مجسمه ساز شوم، در نظرم مجسمه سازی والاترین است.

موسیقی چه؟

در جوانی با موسیقی مست می شدم اما امروز آثار کمی از موسیقیدان ها تحت تاثیرم قرار می دهد اما موزارت همیشه.

نظرتان راجع به سینما چیست؟

شما خودتان چه نظری دارید؟

هنرمندان غالبا از روی سوءتفاهم مورد تحسین قرار می گیرند، کدام سوءتفاهم همه شما را ناراحت می کند؟

درستی، وجدان و انسان بودن خلاصه کلیشه هایی که امروز ورد زبان همه است.

به نظر خودتان مهم ترین ویژگی شخصیتی تان چیست؟

بسته به اوضاع و احوال روز دارد، اما بیشتر نوعی سماجت سنگین و کورکورانه…

به کدام خصلت آدمی بیشتر احترام می گذارید؟

آمیزه ای از هوش و شجاعت که باهم بودنشان تقریبا نادر است و من البته خیلی دوست دارم.

آخرین قهرمانتان، منظور قهرمان قصه سقوط است، نومید می نماید، آیا او در بردارنده اندیشه فعلی تان است؟

بله. درست می گویید. قهرمان من نومید است به همین دلیل به عنوان یک هیچ انگار امروزی بردگی را می ستاید، آیا شما فکر می کنید من هم بردگی را می ستایم.

یک بار نوشته بودید «راز جهان من، تصور خدابودن اما بدون استمرار روان است» آیا می توانید این را روشن تر توضیح دهید؟

بله. من به جنبه قدسی اعتقاد دارم اما نه به ادامه زندگی پس از مرگ.

آیا به نظر شما لذت ساده زنده بودن و پراکندگی که مستلزم آن است نباید از ذوقی مثلا هنری و انضباطی که لازمه آن است هراسی داشته باشد؟

متاسفانه چرا، من روزهای آفتابی و زندگی آزاد را دوست دارم، به همین دلیل هم انضباط هم دشوار است و هم لازم، بنابراین گاه لازم می شود که جلو آزادی خودم را بگیرم.

بیشتر به یک فرم یا بهتر آن است بگویم که به یک سبک از زندگی پایبند هستید یا آنکه برحسب موقعیت ها و در لحظه تصمیم می گیرید.

در ابتدا چارچوب دقیقی را برای خود برنامه ریزی می کنم تا طبیعت خود را اصلاح کنم، نتیجه کار چندان رضایت بخش نیست چون در نهایت از طبیعت خودم پیروی می کنم.

مثالی بزنم، در برابر حملاتی که مطبوعات پس از برنده شدن جایزه نوبل به شما کردند، نخستین واکنش تان چه بود؟

اول رنج، کسی که در تمام عمرش چیزی را از کسی درخواست نکرده، ستایش بی حدوحصر و ناسزاهای بی دلیلی که به ناگاه بر سرش می ریزد، از نظرش به یک اندازه دردناک است، اما بلافاصله حسی را در خود بازیافتم که در یک چنین موقعیت هایی به آن تکیه می زنم که «این هم جزو بازی است» آیا این کلمات آن مرد مشهور و به زعم خود گوشه گیر به گوشتان خورده است که «مردم دوستم نمی دارند، درست؛ ولی آیا این می تواند دلیلی باشد که ستایششان نکنم؟» نه به یک معنا هرچه بر سر من بیاید خیر است، تازه، این اتفاقات پرسروصدا که چندان جدی نیستند.

در این برهه از زندگی تان چه آرزویی دارید؟

نیچه می گوید:« «در سرشاری نیروهای زندگی، حیات بخش و ترمیم کننده، مصیبت ها هم دارای تابش خورشیدی می شوند و تسلای ویژه خویش را با خود به همراه می آورند.» من می دانم که این مساله ای درست است که من هم خود آن را حس کرده ام. تنها آرزویم این است که این نیروها و این سرشاری بار دیگر یا لااقل گهگاهی بر من نازل شود.

شعری از والتر رالی با مضمون: تنها به مرگی راستین می میریم و این دیگر بازی نیست