از آثار ارزشمند ذکر خدا و مداوت برآن، روشنی دل و خرد انسان است؛ چنان که در سخنان گهر بار امام علی(علیه السّلام) می خوانیم: مَن ذَکَّرَ اللهُ سُبحانَهُ اَحیَا الله قَلبَهُ وَ نَوِّرَ عَقلَهُ وَ لُبَّهُ ؛ هر کس به ذکر و یاد خدای سبحان مشغول باشد، خداوند دلش را زنده، اندیشه و خرد او را روشن می گرداند. در جای دیگر می فرمایند: الذِّکرُ نُورُ العُقُولَ وَ حَیاهُ النَّفُوسَ، وَ جَلاُءُ الصُّدُورَ۲؛یاد خدا، روشنی عقول و زندگی بخش جان ها و صیقل دهنده سینه هاست. اَلذِّکرُ هِدایَـهُ العُقُول وَ تَبصِرَهُ النُّفُوسَ۳؛ یاد خدا، مایه هدایت خردها و بصیرت جانهاست.
۲ پایداری و پیروزی
در قرآن کریم می خوانیم: یَا أَیُِّهَا الَّذِینَ آمَنُوا إِذَا لَقِیتُم فِئَـهً فَاثبُتُوا وَ اذکُرُوا اللّهَ کَثِیراً لَعَلَّکُم تُفلِحُونَ(انفال:۴۵)؛ ای کسانی که ایمان آورده اید، اگر به گروهی از دشمن برخورد کردید، پایداری کنید و خدا را فراوان یاد کنید، باشد که پیروز شوید. شکی نیست که توجه به خدا ویاد علم و قدرت بی پایان الهی و تکیه به رحمت وسیع پروردگار، روحیه سرباز و مجاهد فی سبیل الله را تقویت می کند و در پرتو یاد خدا احساس قدرت کرده، خود را تنها و بی یاور نمی بیند. امام سجاد(ع)، مرزبانان را این گونه دعا می کند: پروردگارا، در پرتو یاد خویش، یاد دنیای فریبنده را از دل این پاسداران مبارز بیرون ساز و توجه به زرق وبرق اموال(مظاهر دنیا) را از قلب آن ها دور ساز و بهشت را در برابر چشمان و فکر آن ها قرار ده.حضرت علی(ع) می فرماید:هرگاه در جنگ با دشمن رو به رو گشتید، کمتر سخن بگویید و بیشتر خدای بزرگ را یاد کنید.
۳ تجارت و بازار
شیطان برای غافل کردن انسان ها، از طرق مختلف وارد می شود و هر کس را به تناسب جایگاه و شغل و موقعیتی که دارد، می فریبد و مشغول می سازد. آنچه می تواند انسان را از دام های مختلف شیطان رهایی بخشد، یاد خداست. بازار و محل تجارت و کسب و کار، یکی از مراکز فعالیت شیاطین است. امیرمؤمنان علی(ع) می فرماید: اَکثِرُوا ذِکرَ اللهَ عَزَّوَجَل اِذا دَخَلتُمُ الاَسواقَ عِندَ اشتِغالِ النّاسِ فَاِنَّهُ کَفّارَهٌ لِلذٌّنُوب وَ زِیادَهٌ فِی الحَسَنات وَ لا تَکتُبُوا فِی الغافِلِینَ؛۶ هرگاه به بازار می روید و مردم سرگرم کار و تجارتند، خدای بزرگ را بسیار یاد کنید؛ زیرا این کار، گناهان را پاک و برحسنات می افزایدو در زمره غافلین نوشته نمی شوید. آثار معنوی: ۱ همنشینی خدا: اثر معنوی یاد خدا در زندگی دنیوی انسان، همنشینی و همراهی خدا با اوست. خداوند در حدیثی قدسی به حضرت موسی(علیه السّلام) آن گاه که از قرب و بعد خداوند سؤال کرد خود را همنشین کسی دانست که او را یاد می کند و فرمود: اَنَا جَلیسُ مَن ذَکَرَنی؛ من همنشین کسی هستم که مرا یاد می کند.باز راجع به همین نکته، در قرآن می خوانیم: فَاذکُرُونِی أذکُرکُم وَ اشکُرُوا لِی وَلاَ تَکفُرُونِ(بقره:۱۵۲)؛ مرا یاد کنید تا شما را یاد کنم. شاکر و سپاسگزار من باشید و به من کفر نورزید. نتیجه و اثر یاد خداوند و نعمت های او سبب می شود تا خدا نیز ما را در زندگی و هنگام بروز مشکلات فراموش نکند و به ما یاری رساند. امام صادق(ع) فرمود: خدای سبحان خطاب به بندگان خود می فرماید: « ای پسر آدم! در قلب و درون خود، به یاد من باش تا من نیز در جانم به یاد تو باشم. در خلوت به ذکر من مشغول باش تا در جَلوت به یاد تو باشم. در میان جمع مرایاد کن؛ تا من نیز در میان جمعی بهتر، نزد فرشتگان، از تو یاد کنم.۲ تهذیب نفس و اصلاح درون: یاد خدا، خس و خاشاک درون آدمی را می زداید و قلب را صفای معنوی می بخشد. امیر مؤمنان علی(ع) می فرماید: اَصلُ صَلاحِ القَلبِ اِشتِغالُهُ بِذِکرِ الله؛۹ اصل ور یشه اصلاح و پاکی دل، پرداختن به ذکر خداست. همان حضرت در سفارشی به فرزندش امام حسن مجتبی(ع) می فرماید: اُوصیکَ بِتَقوَی الله ا بُنَّیَ وَ لُزُومِ اَمرِهِ وَ عِمارَهِ قَلبِکَ بِذِکرِهِ؛ پسرم [حسن جان]، تو را به تقوای الهی و پایبندی به فرمان او و آباد کردن دلت با ذکر خدا سفارش می کنم. ۳ بازسازی رفتار و عمل: یاد خدا به عنوان یکی از مهمترین عوامل تقویت و بازسازی اعمال آدمی و پرورش دهنده فضایل اخلاقی و سازندگی روح و روان به حساب می آید. در این مورد، امام علی(ع)، در حدیث شریفی می فرماید: مَن عَمَّرَ قَلبَهُ بِدَوامِ الذِّکرِ، حَسُنَت اَفعالَهُ فِی السِّرِّ وَالجَهرَ؛ هر کس، قلب خود را با یاد خدا، پیوسته آباد سازد، اعمال او در پنهان و آشکار، نیکو و پسندیده می شود. کسی که قلبش، با ذکر و یاد خدا مأنوس است، پسندیده شده و تأثیر مثبتی خواهد پذیرفت. اعمال و رفتارش استمرار یاد خدا، رفتار و عمل انسان را اصلاح و بازسازی می کند و پیوسته فرد را در راه عبادت و بندگی خاص، ثابت قدم نگه می دارد. قرآن می فرماید: وَاذکُر رَبَّکَ فِی نَفسِکَ تَضَرُّعاً وَ خِیفَـهً وَ دُونَ الجَهرِ مِنَ القَولِ بِالغُدُوِّ والآصَالِ وَلاَتَکُن مِنَ الغَافِلِینَ( اعراف: ۲۰۵)؛پروردگارت را در دل و نفس خویش، از روی تضرع و خوف، آهسته و آرام، صبحگاهان و شامگاهان یاد کن و از غافلان مباش.
۴ ایمنی از شیطان
شیطان دشمن دیرینه و کینه توز بنی آدم، همیشه در پی شکار ایمان و گمراه ساختن انسان بوده و هست. برّنده ترین سلاحی که قادر به دفع این ضرر و خطر از انسان است، علاوه بر ایمان، بصیرت و هوشیاری، دعا و ذکر خداست. قرآن با صراحت کامل می فرماید: إِنَّ الَّذِینَ اتَّقَوا إذَا مَسَّهُم طَائِفٌ مِنَ الشَّیطَانِ تَذَکَّرُوا فإذَا هُم مُبصِرُونَ(اعراف:۲۰۱)؛ اهل تقوا، آن هنگام که دچار وسوسه گروهی از شیاطین شوند، به یاد خدا می افتند و در این هنگام بینا و هشیار می شوند[ واز دام شیطان رها می گردند]. همچنین در سوره «فصلت» با تأکید بر یاد خدا و پناه به یاد پروردگار چنین آمده است: وَ إِمَّا یَنزَغَنَّکَ مِنَ الشَّیطَانِ نَزغٌ فَاستَعِذ بِاللهِ إِنَّهُ هُوَ السَّمِیعُ العَلِیمُ(فصلت:۳۶)و اگر از جانب شیطان، دستخوش وسوسه شدی، به خدا پناه بر که او خود شنوای داناست. رسول اسلام(ص) می فرماید: اِنَّ الشَّیطانَ واضِعُ خَطمَهُ عَلی قَلبِ ابنِ آدَمَ، فَاِذا ذَکَرَ اللهَ خَنَسَ وَ اِذا نَسِیَ التَقَمَ، فَذلِکَ الوَسواسُ الخَنّاسُ؛ همانا شیطان، پوزه خود را روی دل و سینه آدمی نهاده است. هرگاه او خدا را یاد کند،شیطان می گریزد و پوزه اش را برمی دارد و هرگاه خدا را از یاد ببرد و فراموش کند، شیطان در آن نجوا و وسوسه نمایدو این همان وسواس خناس است. امام علی(ع) نیز در مورد نقش ذکر و یاد خدا در طرد شیطان می فرماید: ذِکرُ اللهَ مُطَرِدَهُ الشَّیطانَ؛یاد خدا مایه رانده شدن و طرد شیطان است و در جای دیگر می فرماید:«ذکر الله دعامـه الایمان و عصمـه من الشیطان؛ یاد خدا ستون و پایه ایمان و سبب مصونیت از شیطان است.»
۵ آرامش دل
از آثار و نتایج برجسته یاد خدا، آرامش باطن و درون است؛ چنین آرامشی جز با ذکر الهی حاصل نمی شود. یاد خدا داروی معنوی هرگونه اضطراب و افسردگی و چاره مشکلات روحی روانی است. به اعتقاد متخصصان علوم روان شناسی، علل ترس و اضطراب عبارتند از: نداشتن آینده روشن، ترس از شکست و فقدان پشتوانه ای محکم و قابل اعتماد در زندگی. یاد خدا، درمان این قبیل دغدغه ها و اضطراب ها می باشد که با طبع لطیف و فطرت الهی انسان ها سازگار است. الَّذِینَ آمَنُوا وَ تَطمَئِنٌّ قُلُوبُهُم بِذِکرِ اللهِ ألاَ بِذِکرِ اللهِ تَطمَئِنُّ القُلُوبُ(رعد: ۲۸)؛ آنان که ایمان آورده اند و دل هایشان به یاد خدا آرام می گیرد؛ بدانید که با یاد خدا، دل آرام می گیرد. تلاش انسانها در زندگی روزمره، رسیدن به سعادت و خوشبختی است تا در پناه آن با اطمینان و آرامش خاطر زندگی کنند. هستند کسانی که رسیدن به این سعادت را در رسیدن به مال و ثروت و مقام و موقعیت می دانند و برای آن تلاش می کنند؛ امّا قرآن رسیدن به این آرامش را فقط یاد خدا و برخورداری از ایمان کامل می داند.
