آیا در زمان اهل‌بیت استفاده از جانماز مرسوم بوده؟
در زمان اهل‌بیت چیزی به اسم جانماز بود؟ مستحبات و مکروهاتی دارد؟ و آیا حدیث معتبری در فضیلت نشستن زیاد یا نشستن بر روی سجاده و جانماز وجود دارد؟
پاسخ اجمالی
واژه «جانماز» به معنای حصیر و هر نوع زیراندازی است که بر روی آن نماز خوانده و سر به سجده می‌گذارند، که به صورت‌های مختلفی مورد استفاده قرار می‌گیرد. معادل آن در زبان عربی واژه «سجّاده» و «خمره» است[۱] که به حصیر و یا سجاده کوچکی که از شاخه درخت خرما بافته و دوخته شده باشد، گفته می‌شود.[۲]
در برخی روایات اشاره شده است که اهل‌بیت(ع) از سجّاده بزرگ و جانماز کوچک برای خواندن نماز استفاده می‌کردند:
۱. پیامبر(ص) از همسر خود خواست که سجّاده‌ای به ایشان بدهد.[۳]
۲. ابن عمر می‌گوید که رسول الله(ص) بر روی خمره نماز می‌خواند.[۴]
۳. پیامبر(ص) بر روی سجاده می‌نشست.[۵]
۴. پیامبر(ص) به ام أیمن گفتند که سجاده را از مسجد برای ایشان بیاورد.[۶]
۵. امام صادق(ع) فرمود: پدرم جانماز کوچکی خواست. وقتی در آوردن آن تأخیر شد، حضرت مشتی ریگ برداشت و آن‌را روی فرشی که بر آن نماز می‌گزارد ریخت و سپس سجده نمود.[۷]
۶. امام باقر و یا امام صادق(ع) فرمودند: پدرم حصیر کوچکی بر روى فرش محل نمازش میگذاشت و روى آن سجده میکرد؛ هنگامی که حصیر نبود نیز مشتى ریگ برداشته و بر روى آن فرش گذاشته و سپس سجده می‌نمود.[۸]
۷. مأمور متوکل می‌گوید: به دستور متوکل برای بازرسی به منزل امام هادی(ع) رفتم. دیدم آن‌حضرت، در حالی‌که پیراهن و کلاهی پشمین به سر دارد، نشسته و مقابلش جانمازی پهن است که یقین کردم مشغول نماز بوده است ….به من فرمود: این خانه من! هر جایش را می‌خواهی بازرسی و تفتیش کن. حتی تا آن‌جا فرمود: این جانماز را هم بازرسی کن.[۹]
۸. امام کاظم(ع) فرمود: مؤمن نباید از پنج چیز خالى باشد: مسواک، شانه، سجاده، تسبیح سى و سه دانهاى و انگشتر عقیق.[۱۰]
البته گزارشی مشاهده نکردیم که سجاده معصومان(ع) دارای نقش و نگار باشد و ظاهر روایات نیز آن است که سجاده‌ای ساده بوده است؛ از همین‌رو، برخی فقها اعلام کرده‌اند:
بهتر است سجاده، ساده و بدون نقش باشد. گذشته از این‌که این چیزها سبب به هم خوردن حواس و عدم حضور قلب مى‌شود.[۱۱]
