غیبت صغری در یک نگاه

مسئله غیبت حضرت مهدی عجل الله فرجه الشریف از زمان پیامبر اکرم صلّی الله علیه وآله و ائمه اطهار علیهم السلام وجود داشته؛ به گونه ای که این حضرات به کرات و در فرصتهای مناسب و مقتضی، اصحاب و یاران خویش را از غیبت حضرت مهدی عجل الله فرجه الشریف آگاه نموده و وقوع این امر را خبر داده اند. چنانچه امیر المومنین علی علیه السلام در این خصوص فرموده اند: «مهدی از مردم غائب و پنهان می گردد, و افراد نادان و جاهل خواهند گفت: که خداوند احتیاجی به آل محمد ندارد”».[۱]

چندگونگیِ غیبت

آنچه از مضمون روایات معصومین علیهم السلام پیرامون مسئله ی غیبت حضرت مهدی عجل الله فرجه الشریف حاصل می گردد حاکی از چند مطلب عمده می باشد:

۱- دو گونه بودن غیبت حضرت: امام صادق علیه السلام در این باره فرمود: «همانا برای قائم دو غیبت است که در یکی از آن دو [به خانه و نزد خانواده اش] باز می گردد و در دیگری معلوم نیست کجاست, هر سال در مناسک حج حاضر می گردد و مردم را می بیند, در حالی که مردم او را نمی بینند»[۲]

۲- مدت هریک از این دو غیبت [ به لحاظ کوتاه و طولانی بودن آن دو]: امام صادق علیه السلام در این باره فرمود: «همانا برای قائم دو غیبت است, یکی از آنها کوتاه مدت و دیگری درازمدت خواهد بود».[۳]

۳- نحوه و چگونگی این دو غیبت: امام صادق علیه السلام در این باره فرمود: «همانا برای قائم دو غیبت است, یکی از آنها کوتاه مدت و دیگری درازمدت خواهد بود, در غیبت اول, مکان و محل امام را جز تعدادی از شیعیان خاص حضرت, کسی نمی داند؛ و در دیگری مکان و محل امام را جز دوستان خاص حضرت, کسی نمی داند».[۴]

تفاوت غیبت صغری و غیبت کبری

غیبت صغری در اصطلاح مهدویت عبارت است از: «پنهان زیستی کوتاه مدت حضرت مهدی عجل الله فرجه الشریف با ویژگی های خاص, از شهادت امام عسگری علیه السلام تا زمان آغاز “غیبت کبری”».
همانا برای قائم دو غیبت است, یکی از آنها کوتاه مدت و دیگری درازمدت خواهد بود, در غیبت اول, مکان و محل امام را جز تعدادی از شیعیان خاص حضرت, کسی نمی داند؛ و در دیگری مکان و محل امام را جز دوستان خاص حضرت, کسی نمی داند

با توجه به آنچه بیان گردید؛ پاره ای از ویژگی های «غیبت صغری» که آن را از دوره ی بعد متفاوت نمود, عبارت است از:

۱- غیبت نخست از نظر زمان محدود بوده, برخلاف «غیبت کبری» که بسیار طولانی است و غیر از خداوند کسی از مدت آن آگاهی ندارد.

۲- در دوران غیبت نخست, پنهان زیستی امام همه جانبه و عمومی نبود. امام اگرچه از نگاه ها پنهان بود, اما کسانی مانند نواب خاص, برخی از وکلای آن حضرت و نیز افرادی با ویژگی های ممتاز, می توانستند با آن حضرت در تماس باشند و پرسش ها و نامه های مردم را خدمت امام ببرند و پاسخ او را به مردم برسانند, و یا به دیدار آن حضرت نائل شوند. اما در غیبت تامه (کبری) امام به طور کلی از نگاه ها پنهان است و باب مکاتبه و نامه نگاری بسته است, یعنی, بنای غیبت کبری و اقتضای آن این است که حضرت دیده نشود. البته این بدان معنا نیست که امکان ندارد دیده شود؛ بلکه ممکن است برخی افراد, حضرت را ببینند.

۳- در غیبت صغری افزون بر سفیران چهارگانه, ممکن بود کسانی حضرت را ببینند و بشناسند؛ ولی در غیبت کبری کسی- جز موالیان و همراهان حضرت- او را نمی بیند و اگر ببیند نمی شناسد. به عبارت دیگر؛ در غیبت صغری حضرت چهار نماینده داشت که آنها را به صورت معین و مشخص تعیین کرده و برگزیده بود. مهمترین وظیفه آن ها برقراری ارتباط بین امام و مردم بود. ایشان اقامتگاه و مکان حضرت را نیز می دانستند ولی در غیبت کبری چنین نیست. [۵]

راه ارتباط با امام در غیبت

به طور کلی می توان اینگونه بیان نمود که در غیبت صغری, عده ای از مردم از دیدار حضرت محروم بودند, و ارتباط مردم بطور کامل با حضرت قطع نبود و به وسیله ی نواب اربعه مردم خواسته های خود را با امام مطرح می کردند, و سهم امام توسط این افراد داده می شد و مردم از حضرت, سوالات مختلفی می نمودند, که حالت «توقیع» [۶] داشت: یعنی افراد معینی مابین حضرت و مردم واسطه بودند, و خواسته های مردم را کتباً به حضرت می دادند و کتباً نیز جواب می گرفتند.[۷]

پی نوشت:

۱. مجلسى، محمد باقر, بحار الأنوار الجامعه لدرر أخبار الأئمه الأطهار، بیروت, مۆسسه الوفاء، ۱۴۰۴ه, ج۵۲, ص۱۰۱, ح۱

۲. النعمانى, محمد بن ابراهیم، الغیبه، تهران، مکتبه الصدوق، ۱۳۹۷ق, ص۱۷۵, ح۱۵ و نیز: مجلسى، بحار الأنوار الجامعه لدرر أخبار الأئمه الأطهار، پیشین, ج۵۲, ص۱۵۶, ح۱۶

۳. الکلینى، محمد بن یعقوب بن اسحاق, الکافی, تصحیح: على اکبر غفارى و محمد آخوندى, چاپ چهارم, تهران, دار الکتب الإسلامیه, ‏۱۴۰۷ه‏, ج ۱,ص۳۴۰, ح۱۹

۴. همان.

۵. سلیمیان, خدامراد, پرسمان مهدویت, قم: شباب الجنه, چاپ دوم, ۱۳۸۵ش, ص۸۵ و ر.ک: طسوجی, محمد حسین, مهدی (عج) معجزه جاودان, قم, لاهیجی, چاپ اول, ۱۳۸۲ش, صص ۹۱-۹۲

۶. توقیع: نامه هایی بود که مردم به حضرت می نوشتند و نواب اربعه آنها را به حضرت داده و حضرت مهدی عج با دست خط خود به آنها جواب می دادند. ر.ک: طسوجی, مهدی (عج) معجزه جاودان, پیشین, ص ۹۲

۷. طسوجی, مهدی (عج) معجزه جاودان, پیشین, صص ۹۱-۹۲

شهربانو زندلشنی