موضع قرآن در استفاده از دانش غرب چیست؟

شبهه ای در فضای مجازی مطرح شده پیرامون آیه ۱۴۹ سوره آل عمران مبنی بر اینکه بر اساس این آیه مسلمانان نباید از کفار اطاعت و پیروی کنند اما بر خلاف این محتوای این آیه می بینیم که مسلمان ها در زمینه های گوناگون در علم و دانش و تکنولوژی از کفار و مشرکین پیروی می کنند.

پاسخ اجمالی:
در شأن نزول این آیه آمده است: شکستى که در جنگ احد بر مسلمانان وارد آمد سبب شد که جبهه کفر از مشرکان و یهود و نصارى و منافقان همگى بر ضد مسلمانان تبلیغ کنند و مسلمانان را از ادامه راه خود باز دارند. با توجه به شأن نزولی که بیان شد معلوم شد که این آیه و شبهه مطرح شده هیچ ربطی به هم ندارند. زیرا در این آیه بحث درباره مسائل عقیدتی است و برگشت به کفر ولی بحثی که در شبهه مطرح شده پیرامون مسائل علمی است. اما در سایر علوم اشکالی ندارد که ما از برخی از دانش های آنها استفاده کنیم همانگونه که آنها هم از بعضی از مواهب و نعمت هایی که در کشورهای مسلمان وجود دارد استفاده می کنند.

پاسخ تفصیلی: برای اینکه درک صحیحی از این آیه داشته باشیم ابتدا آیه به همراه ترجمه آن را ذکر کرده و سپس شأن نزول آن را بیان می کنیم تا جریان و شبهه مورد بحث روشن شود.
« یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا إِنْ تُطیعُوا الَّذینَ کَفَرُوا یَرُدُّوکُمْ عَلى‏ أَعْقابِکُمْ فَتَنْقَلِبُوا خاسِرین؛ اى کسانى که ایمان آورده ‏اید، اگر از کسانى که کفر ورزیده ‏اند اطاعت کنید، شما را از عقیده‏ تان بازمى‏ گردانند و زیانکار خواهید گشت.»[ آل عمران/۱۴۹]
در شأن نزول این آیه آمده است: شکستى که در جنگ احد بر مسلمانان وارد آمد سبب شد که جبهه کفر از مشرکان و یهود و نصارى و منافقان همگى بر ضد مسلمانان تبلیغ کنند و مسلمانان را از ادامه راه خود باز دارند. آنها مى‏ گفتند: شما از دین خود دست بردارید و حتى در هنگام جنگ که کشته شدن پیامبر را به غلط شایع کرده بودند، به مسلمانان مى‏ گفتند: عبد الله بن ابى را واسطه قرار دهید و براى خود از ابو سفیان امان بگیرید و از این تبلیغات مسموم کننده زیاد بود. در این آیه خداوند به کمک مسلمانان مى‏ آید و به آنها هشدار مى‏ دهد که اگر از گفته‏ هاى کافران اطاعت کنید شما را از دینتان بیرون مى‏ کنند و به دوره جاهلیت برمى‏ گردانند و با این سیر قهقرایى، شما از زیانکاران مى‏ شوید و چه ضرر و زیانى بالاتر از اینکه انسان از نور ایمان به سوى ظلمت کفر برگردد و از نعمت اسلام محروم باشد.
البته براى دلگرمى مسلمانان و بالا رفتن روحیه آنان در آیه بعد خاطرنشان مى‏ سازد که خدا مولى و سرپرست شماست و او بهترین یاوران است. «بَلِ اللَّـهُ مَوْلَاکمُ وَهُوَ خَیْرُ النَّاصِرِین؛ آرى، خدا مولاى شماست، و او بهترین یارى‌دهندگان است. »[آل عمران/۱۵۰] او به شما کمک مى‏ کند و در مواقع خطر یارو یاور شماست. با این تذکر، مسلمانان دیگر نباید خوف و هراس به خود راه بدهند.[۱]

با این توضیحات و شأن نزولی که بیان شد معلوم شد که این آیه و شبهه مطرح شده هیچ ربطی به هم ندارند. زیرا در این آیه بحث درباره مسائل عقیدتی است و برگشت به کفر ولی بحثی که در شبهه مطرح شده پیرامون مسائل علمی است. اتفاقا دین اسلام به مسلمانان دستور می دهد علم را از هر کس باشد بگیرند حتی اگر مشرک یا منافق باشد. امام علی(علیه السلام) می فرماید: «خُذِ الْحِکْمَهَ وَ لَوْ مِنَ الْمُشْرِکِینَ؛ دانش و حکمت را فرا بگیریید ولو از مشرک»[۲] و آن حضرت در کلام دیگری می فرماید: « الْحِکْمَهُ ضَالَّهُ الْمُؤْمِنِ فَخُذِ الْحِکْمَهَ وَ لَوْ مِنْ أَهْلِ النِّفَاق‏؛ حکمت و دانش گمشده مومن است، پس دانش را بدست بیاورید و لو از اهل نفاق»[۳] البته معلوم و روشن است که مراد از دانش و حکمت را بیاموزید، ولو از کافر و …، منظور توحید و معاد و قرآن و تفسیر و فقه نبوده است زیرا آنان جاهل به این علوم بوده‌اند.
اما در سایر علوم اشکالی ندارد که ما از برخی از دانش های آنها استفاده کنیم همانگونه که آنها هم از بعضی از مواهب و نعمت هایی که در کشورهای مسلمان وجود دارد استفاده می کنند. تلاش کفار برای اطاعت مسلمانان از خود
امروزه و در عصر تکنولوژی کفار می کوشند تا با امپراطوری رسانه ای خود اعتقادات مسلمانان را هدف قرار دهند و آنها را غیر مستقیم مجبور به اطاعت از عقاید خود کنند. برخی از ابزارهایی که برای رسیدن به این هدف خود دنبال می کنند عبارت است از:

در قالب فیلم و رسانه

کمپانی‌های بزرگ فیلمسازی همچون هالیوود، کار هنری خود را در خدمت سیاست و تبلیغ فرهنگ غربی به کار گرفته‌اند. انسان مسلمان با دنبال کردن این فیلم‌ها و رسانه‌های کفار، به مرور زمان، فرهنگ خود را ناقص و غیر صحیح می‌پندارد و در مقابل، تصور غیر واقعی از دنیای غرب در ذهن او شکل خواهد گرفت. چنین شخصی خود را تهی می‌انگارد و سعادت و خوشبختی را در تبعیت از کفار تصور می‌کند.
در قالب تخریب زیرساخت‌های استقلال کشورهای اسلامی؛ کفار با بهانه‌های واهی و دروغین، تلاش می‌کنند زیرساخت‌های کشورهای اسلامی را از بین ببرند به جهت اینکه مسلمانان برای گذراندن زندگی خود، نیازمند آنان باشند تا بتوانند تامین نیازهای آنان را مشروط به اطاعت از خود کنند. گاهی به بهانه تسلیحات هسته‌ای به عراق حمله می‌کنند، گاهی به بهانه طالبان و تروریسم به افغانستان هجوم می‌آورند، گاهی به بهانه حقوق بشر در سوریه جنگ به راه می‌اندازند و … .