تولی و تبری چیست (همراه با مثال)
دین مبین اسلام دینی کامل و برازنده است که به تمام وجوه انسانی آشنا است و به آنها توجه دارد. دستورات اسلام همگی بر پایه ذات و نهان و آشکار انسانها بنا شده است. آفربدگار داناب ما به همه جنبه های انسانی آشناست و دستورات مربوط به هر رفتار و عملکرد انسان را در دین اسلام آورده است.
تولی و تبری از مهمترین موضوعات اعتقادی در دین اسلام است. این اصل بر این اساس بنا شده است که یک شخص مسلمان باید دوستدارِ دوستان خدا و دشمنِ دشمنان خدا باشد.
شاید همه ما این مطلب را بدانیم که دوستان ما تاثیر بسیار زیادی بر روی رفتار ما دارند، حال شخصی را در نظر بگیرید که دوستدار ائمه اطهار و امامان معصوم باشد، این شخص تحت رفتار و کارهای درست این افراد، رفتار و زندگی درست و خدا پسندی خواهد داشت و همین امر می تواند سبب رستگاری و سعادت او در دنیا و آخرت باشد.
از مهمترین اشخاصی که دوستی آنها بر یک فرد مسلمان واجب است، امام علی (ع) و فرزندان او هستند. امام علی در روز غدیر، توسط پیامبر به عنوان جانشین بر حق او انتخاب شد و کسی که دوستدار پیامبر باشد، دوستدار امام علی هم هست و ولایت ایشان را بعد از پیامبر می پذیرد. بر همین اساس شیعه بودن یکی از مهمترین موارد در تولی و تبری است.
دوستدار علی، با دشمنان او و فرزندانش هم دشمن است و دوستی آنها را به قلب خود راه نخواهد داد.
تولی و تبری چیست؟
این دو اصل بنیادین تا آن اندازه در دین اسلام نقش دارند که گفته شده، آیا دین جز دوستی، چیز دیگری است: «هَلِ الدِّینُ إِلَّا الْحُبُ»؟!
در اسلام، دو موضوع اعتقادی وجود دارد که از اهمیت والایی برخوردار هستند. «دوستی با دوستان خدا» و «دشمنی با دشمنان خدا». معمولاً در اصطلاح دینی به این دو «تولّی» و «تبرّی» گفته میشود که هر دو واژه برگرفته از قرآن کریم است.
از جمله آیاتی که برای لزوم «تولّی» بدان استشهاد شده، این آیه است: «سرپرست و ولیّ شما فقط خدا است و پیامبرش و مؤمنانی که نماز را بر پا داشته و در حال رکوع زکات میدهند و کسانی که ولایت خدا و پیامبر او و افراد با ایمان را بپذیرند … ».
لزوم «تبرّی» نیز مانند «تولّی» ریشه در قرآن کریم دارد: «و کسانى که از پیشوایان گمراه پیروى کردند، خواهند گفت: کاش به دنیا برگشته و از آنان برائت میجستیم، چنانکه امروز در قیامت، آنان از ما برائت جستند».
نقش تولی و تبری در ایمان
این معنا، در روایات نیز تبلور بسیار دارد.
الف. امام صادق(ع) میفرماید: «از محکمترین دستگیرههای ایمان آن است که برای خدا دوست بداری، بخاطر خدا دشمن بداری، بخاطر خدا ببخشی و بخاطر خدا منع کنی».[۴]
ب. شخصی به نام «زیاد الأحلام» نزد امام باقر(ع) بود. امام از او پرسید: اى زیاد! پاهایت را چه شده؟ زیاد گفت: قربانت گردم چون تمام راه را به اشتیاق دیدارتان سوار بر شتر لاغری آمدم! سپس اندکى مکث کرد و گفت: فدایت شوم گاه شیطان در خلوتم آمده و مرا به یاد گناهان گذشتهام انداخته و ناامیدی وجودم را فرامیگیرد، ولى سپس دوستی و دلبستگی با شما به یادم آمده (و امیدوار میشوم).
امام در پاسخ فرمود: «اى زیاد! مگر دین جز دوستی و دشمنی، چیز دیگرى هم هست؟!»، و بعد این آیات شریفه را قرائت فرمود: «پروردگار، شما را به ایمان علاقمند کرده و دل شما را بدان زینت داد کفر و فسق و گناه را در نظرتان زشت ساخت. چنین افرادی رستگار خواهند بود. این فضل و نعمتی از طرف خداست که او دانا و حکیم است».[۵] و نیز فرمود: « و آنان کسانى که به طرفشان مهاجرت میکنند را دوست دارند».[۶] همچنین فرمود: «اگر خداوند را دوست میدارید او گناهان شما را میآمرزد و خدا آمرزنده و مهربان است».[۷]
البته باید توجه داشت؛ اسلامی که ایمان و دین را دوستی و دشمنی میداند حب و بغضی است که محور آن خدا و برای خدا باشد، در واقع این نوع پیوند است که در تعالیم دینی ارزشمند است.[۱۰] و در غیر این صورت که حب و بعض نسبت به خداوند یا به جهت خداوند نباشد؛ نه تنها دینداری نیست، بلکه حتی در برخی اوقات موجب بیدینی نیز میگردد. بنابراین، حبّ و بغض برای خدا اساس دین است که آدمی باید آنرا تحصیل کند و آنرا در زندگی خود نشان دهد.
اکنون به نکاتی پیرامون تولی و تبری اشاره میکنیم:
۱. تولی و تبری نسبت به دوستان و دشمنان ائمه(ع)
دوستی خاندان پیامبر(ص) در واقع همان «تولّی»، تداوم خط رهبری حضرتشان، و ادامه ولایت الهی است. بنابر این، «تولی» و «تبری» نسبت به دوستان و دشمنان اهل بیت(ع) در راستای همان دوستی با دوستان خدا و دشمنی با دشمنان خداوند خواهد بود.
از طرفی با آنکه این دو اصل اسلامی گستره فراوانی دارد، اما چون شیعیان، با دوستان و دشمنان ائمه(ع) برخورد بیشتری دارند، این مصداق از «تولی» و «تبری» در بیشتر موارد، به معنای دوستی با طرفداران اهل بیت(ع) و دشمنانی با دشمنانشان مورد استفاده قرار میگیرد.
۲. با هم بودن تولی و تبری
۳. منافاتنداشتن تولی و تبری با بشر دوستی
قرآن کریم در این باره میفرماید: «خدا شما را منع نمیکند که نسبت به کسانى که در راه دین با شما پیکار نکردند و از خانه و دیارتان بیرون نراندند با نیکى و عدالت رفتار کنید چون خداوند، عدالتپیشگان را دوست دارد. تنها شما را از دوستى و رابطه با کسانى نهى میکند که در امر دین با شما پیکار کردند و شما را از خانههایتان بیرون راندند یا به بیرون راندن شما کمک کردند و هر کس با چنین افرادی رابطه دوستى داشته باشد ظالم و ستمگر است».[۱۳]
امام علی(ع) نیز فرمودند: «…[مردم زیر دست تو] بر دو گروه هستند؛ یا برادر دینى تو میباشند، یا انسانهایى مانند تو …».[۱۴]
گفتنی است که بشردوستی با تبری، منافاتی ندارد؛ زیرا هنگامی که گروهی از مردم دچار نوعی بیماری خطرناک هستند، بشردوستی فرمان میدهد که آنان را نجات داده و به یاریشان بشتابیم، اما فرمان نمیدهد که تمام عقایدشان را پذیرفته و با نزدیکشدن بیش از اندازه به آنان، خود را در معرض بیماری قرار دهیم.
منابع:
[۴]. ابن شعبه حرانی، حسن بن علی، تحف العقول عن آل الرسول(ص)، محقق، مصحح، غفاری، علی اکبر، ص ۳۶۲، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ دوم، ۱۴۰۴ق.
[۵]. حجرات، ۷.
[۶]. حشر، ۹.
[۷]. فرات کوفی، ابوالقاسم، تفسیر فرات، تحقیق، محمودی، محمد کاظم، ص ۴۳۰، تهران، وزارت ارشاد اسلامی، چاپ اول، ۱۴۱۰ق. و با اندکی تفاوت: برقی، احمد بن محمد بن خالد، المحاسن، محقق، مصحح، محدث، جلال الدین، ج ۱، ص ۲۶۳، قم، دار الکتب الإسلامیه، چاپ دوم، ۱۳۷۱ق.
[۸]. ابن حیون مغربی، نعمان بن محمد، دعائم الإسلام و ذکر الحلال و الحرام و القضایا و الأحکام، محقق، مصحح، فیضی، آصف، ج ۱، ص ۷۱، قم، مؤسسه آل البیت(ع)، چاپ دوم، ۱۳۸۵ق.
[۹]. ابونعیم اصفهانی، أحمد بن عبد الله، حلیه الاولیاء و طبقات الاصفیاء، ج ۸، ص ۳۶۸، السعاده، بجوار محافظه مصر، ۱۳۹۴ق.
[۱۰]. جوادی آملی؛ فلسفه تولی و تبری از نگاه قرآن و روایات، ص ۶، مجله، پاسدار اسلام، سال بیست و هشتم – شماره ۳۲۵، دی ۱۳۸۷.
[۱۱]. شوری،۲۳.
[۱۲]. کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، محقق، مصحح، غفاری، علی اکبر، آخوندی، محمد، ج ۱، ص ۱۸۰، تهران، دار الکتب الإسلامیه، چاپ چهارم، ۱۴۰۷ق.
[۱۳]. ممتحنه، ۸ – ۹.
[۱۴]. سید رضی، محمد، نهج البلاغه، محقق، مصحح، عطاردی، عزیز الله، ص ۴۲۷، قم، مؤسسه نهج البلاغه، چاپ اول، ۱۴۱۴ق.